Verskil tüsken versys van "Muammar Al-Gaddafi"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geitost (Oaverleg | bydragen)
Louperibot (Oaverleg | bydragen)
K r2.5.2) (bot aanders: bs:Muammar el-Gaddafi
Regel 66: Regel 66:
[[bn:মুয়াম্মার আল গদ্দাফি]]
[[bn:মুয়াম্মার আল গদ্দাফি]]
[[br:Mu'ammar al-Qaddafi]]
[[br:Mu'ammar al-Qaddafi]]
[[bs:Muammar Abu Meniar el-Gaddafi]]
[[bs:Muammar el-Gaddafi]]
[[ca:Moammar al-Gaddafi]]
[[ca:Moammar al-Gaddafi]]
[[ckb:موعەمەر قەزافی]]
[[ckb:موعەمەر قەزافی]]

Versy up 21:08, 19 aug 2011

Muammar al-Gaddafi in 2006

Muammar Abu Minya al-Gaddafi (in t Arabies:معمر القذافي), (geboorn op 7 juni 1942 in Yūḥannām bie Surt in Libië) hef al n feaiteliken leaider ewest van Libië seend nen stoatsgreep in 1969. Hee hef zikzelf eneumd n Gids van n Eerstn van September Grootn Opstaand van t Sosjalistise Volk's Libies-arabiese Jamahiriya, of Broderliken Leaider en Gids van n Opstaand in oetgaves van de regearing en n offisjelen pers.[1]

Oawer zinnen achternaamn is völle te doon. Wat leu skriewt t as Kadaffi, aandern as Quadhafi of Khadafi. t Haank mer net of van de Arabiese oetsproake van n naamn.

Vroge leawn

Gaddafi was t jungste keend in ne bedoeïnenfemilie. Hee wör groot in Surt. Hee kreeg les op ne tradisjoneel relligieuze keenderskole en doarnoa gung he noar t vuurgezette oonderwies in Fezzan van 1956 töt 1961. Gaddafi en n köppelken kameröa van dee skole wördn n lateren kern in in de groep van militaante opstaandigen dee't later t laand oawernömn. Gaddafi keek op noar Gamal Abdel Nasser, den't pressideant was in t noaberlaand Egypte, den't drok was vuur ne Arabise eenheaid. In 1961 wör Gaddafi van skole steurd um zinne pollitieke aktivisme.

Hee gung geskiedenisse studeern an ne universiteat in Libië, woer't he kreeg hoge siefers. Doarnoa köm he an de Militeare Akademie van Benghazi in 1963, woer't hee en wat van zinne millitaante möage n begin maakn met t organiseern van n stoatsgreep um n pro-westeliken Libiesen keuning Idris I te verdriewn. Umdet dr geruchen gungen det hee wat in t zinne har, wör he nit oet ezeundn vuur ne opleading noar Groot-Brittannië.[2]

Stoatsgreep

n 1en september 1969 dee n kleain köppelken militeare offisiern oonder leaiding van Gaddafi nen vreedzamen stoatsgreep op keuning Idris I. Den was zelf in Grieknlaand vuur ne medise behaandeling. Zinne neawe, kroonpreens Hasan as-Senussi, zol eagelik n 2den september Idris I opvolgen, den't feaitelik al ofstaand van n troon har edoan op n 4den augustus. Nog vuurdet 1 september of elop was, har Gadaffi met zin koppel dr t keuningshoes al achterhen edoan, en de Sosjalistise Arabise Volksreppubliek Libië al oet erop.

In teegnstelling töt völle aandere militeare opstaandigen, leut Gaddafi zik nit bevordern as genneraal noa at he de macht kreeg, mer hee oondergung ne seremonie um zik van kaptein töt kolonel (leager) te loatn bevordern. Hee is aait in den rang ebleewn. Skoonwal dit vrömd kan liekn vuur de Westerse kiek det nen heugst-eplaatsten n laand mut leaidn, zeg Gaddafi det de Libiese saamnleawing eleaidt wörd duur t volk, en det he doarumme ginnen deurn titel of militearen rang neudig hef.

Islamities sosjalisme/pan-arabisme

Gaddafi baseerte zin nieje regime op ne saamnsmealting van Arabies nasjonalisme, bepoalde peuntn van Westerse welvoartsstoatn en "direkte, volkse demokrasie". Hee neumn t systeem Islamities sosjalisme, en skoonwal hee kleaine bedriewe de vrieheaid gef, geet de regearing oawer de grootn. Welvoart, "bevrieding" en opleaidings wördn kontroleerd. Hee voordn ook zo n systeem in met Islamitise morele vuurskriftn, en hee verbeud alkohol en gokspöln. Um zinne islamities-sosjalistiese ideaaln kracht bie te zetn, skreef hee zinne filosofie in zin Greune book, wat dree moal oetgeewn wör tusken 1975 en 1979. In t echt is Gaddafi's verhaal meender ideaal en wör dr van tied töt tied wal teegngeluud egeewn, wat Gaddafi dan met geweald oonderdrukn. Gaddafi steurdn zin Revolusjoneare Kommittee noar t boetnlaand um doar gevluchte teegnsprekkers op te spuurn en umme te brengn. n 26sten april 1980 stealdn Gaddafi ne einddoatum in (11 juni), vuur dee tied mosn alle teegnsprekkers terugge komn noar Libië, of aanders kreegn ze met t Revolusjoneare Kommittee te steln.[3] Neegn Libiërs wördn dr in dee tied vermoord, woervan viewe in Italië.

Verhoolding met aandere laandn

Noaberlaandn

Net as n Egyptiesn Presideant Gamal Abdel Nasser wol Gaddafi alle Arabise stoatn verzammeln töt eenn Arabiesn stoat. Hee was ook vuurstaander van t pan-islamisme, ne lösse eenheaid van alle islamitise stoatn en volker. Noa at Nasser oet de tied köm op n 28sten september 1970, nöm Gadaffi t leaderskop op zik van t Arabise nasjonalisme. Hee reup de "Federasie van Arabise Reppubliekn" (Libië, Egypte en Syrië) oet in 1972, en hopn zo nen pan-Arabiesn stoat te skepn, mer de dree laandn warn t nit eens oawer wodöanig bepoalde zaakn eregeld mosn wordn. In 1974 teekn he nen ofspraak met n Tunesiesn leaider Habib Bourguiba oawer n verboond van de beaide laandn, mer t woarkn toch aanders in t echt, en noatieds gung t aal slechter tusken beaide laandn.

Libië har ook vake verskel oawer groondbezit met noaberlaand Tsjaad um t gebeed Aouzou, wat Libië innöm in 1973. t Verskel leaidn töt ne invasie in Tsjaad, wat pas opheuld duur ne woapnstilstaand in 1983. t Konflikt wör in 1994 in vrea of eslötn, doo't Libië zinne troepn terugge trök noa at t Internasjonaal Gerechtshof dr an te pas mos komn.[4]

Steun an Bevriedingsorganisasies

Gaddafi wör n groot oonderstutter van t Palestiens Bevriedingsleager. Hierduur wördn de gode baandn met Egypte slim meender, umdet det laand in 1979 ne vreadesoawerleg met Israel har. Doo't t met Egypte nit mear zo bottern, probeern Gaddafi wat nöader töt n Sovjet-Unie te komn. Libië was t eerste laand boetn t vuurmoalig oostblok umme wat de MiG-25 stroaljagers kochen, mer de baandn met de Sovjet-Unie bleewn aait redelik dunne. Gaddafi wol ook gearne n Libiesn invlood op aandere gebeedn stoarker maakn, vuural in stoatn met ne Islamitiese bevolking, um ze zovear te kriegn det ze zik as Islamitiesen Saharastoat gungn anpriezn. Hee stutn ook opreurbeweagings in en roond de Sahara.

Ene van Gaddafi's meest opmoarkelike politieke ingreepn was zinne hulpe an verskilnde "bevriedingsorganisasies", en zinne ekonomise hulpe an opreurgroepn in t westn van Afrika, vuural in Sierra Leone en Liberië, en an verskeaidene moslimgroeperings. in de joarn '70 en '80 was Gaddafi zo vriegewig met disse hulpe, det zelfs de meest onsympathieke groepn Libiesn steun konn kriegn, zelfs as dee ideejn hadn dee't niks met Gaddafi te maakn hadn. Regearings van oawer de wearld weett vake nit good wat ze non met Gaddafi anmut. Gedoernde de 70er joarn wör Gadaffi's regime vake in verbaand ebracht met oondermiening van t gezag of terroristiese aktiviteitn in beaide Arabiese en nit-Arabiese laandn. Vanof t midln van de joarn '80 wör he ezeen as ene van de belangriekste ekonomiese oonderstönners van internasjonaal terrorisme.

Hee zol ne grote biedreage hebn eleawerd an de Zwarte Septemberbeweaging den't achter t bloodbad in München zat tiedns de Zommerspöln vvan 1972. Doarnöast wör he anklaget duur de VSA vuur nen bomanslag in Berlien in 1986 woerbie't 3 leu oet de tied kömn en 200 zwoargewoond raakn, woeroonder nen hoop Amerikaanse soldoatn. Hee zol ook Ilich Ramírez Sánchez hebn betaald vuur t oontvoorn en wier lösloatn van ne groep Saoedise en Iraanse öllieministers.

Verhoolding met t Westen

n Amerikaansn president Reagan neumn Gaddafi den gekken hoond van t Middeln-Oostn. In 1986 gaf hee opdracht um Libië te bombardeern.

n Lastigen ummegaank tusken Libië en westerse laandn köm op n heugtepeunt doo't Ronald Reagan pressideant van Amerika wör, den't probeerdn Gaddafi vort te kriegn. Reagan zagn Libië as nen reuwersstoat umdet t laand vuur Palestiense onofhaankelikheaid was, de steun an Iran in n oorlog van 1980 töt 1988 teegn Saddam Hoessein's Irak, en de hulpe an "bevriedingsorganisasies" in verskeaidene laandn. Reagan neumdn Gaddafi "den gekken hoond in t Middeln-Oostn". In meart 1982 verbeud Amerika alle invoor van öllie oet Libië, en inbreng van öllietechnologie. Europese laandn deedn dr nit an met.

In 1984 wör ne Britse plietsievrouwe (Yvonne Flechter) dale skötn boetn bie de Libise ambassade in Londen terwiel at he ne anti-Gaddafidemonstrasie bewaakn. Dr wör nen mitrailleur of eskötn vanoet t ambassadegebouw, mer n Libiesn ambassadeur gebreuk zinne immuniteit en ontweek alle vroagn. Hierumme verbreuk Groot-Brittannië vuur mear as tien joar alle diplomatiese baandn met Libië.

t Amerikaanse leager völ meardere moaln Libise patroeljebootn an tusken januwoari en meart 1986 in t verskel um de Sidrabaai, wat volgens Libië heur territoriaal woater is. n 15den april 1986 gavn presideant Reagan opdracht vuur nen grootn luchtanval met n naamn Operasie El Dorado Canyon op Tripoli en Benghazi. Den angreep benöm 45 Libise soldoatn en regearingspersoneel en 15 börgerleu t leawn. n Anval was n antwoard op n bericht wat de VSA har op evöngn van de Libise ambassade in Oost-Berlien, woerin't steund det de Libise regearing betrökn har ewest bie n bomanslag op ne diskotheek in 1986. Tiedns den luchtanval köm Gaddafi's an-enömne dochter Hannah oet de tied. As vergealding vuur den luchtanval skeut Libië twee Scud-raketn op de Amerikaanse LORAN-C-leagerbasis op t Italjaanse eailaand Lampedusa, mer de raketn raakn niks en kömn dale in zee vuur t eailaand.

In 1987 wör nen vrachtboot oawernömn duur Groot-Brittannië. De boot was töt n nok vol of elaadn met woapns en eksplosieven vuur de IRA. Oet oonderzeuk bleek at t nit de eerste leawering was van Libië an de IRA.

Saanksies

n Groot deel van de 90er joarn kreeg Libië ekonomise teegnstaand en wat regearingszaakn angeet kömn ze dr allene vuur te stoan, um zo Gaddafi te dwingn twee Libiërs oet te leawern an Groot-Britannië of Amerika dee't dr van wördn verdacht ächter t opbloazn van Pan Am vlucht 103 boawn Lockerbie in Skotlaand te zitn. Noa n bezeuk van n Zuud-Afrikaansen presideant Nelson Mandela in 1997, en gesprekn met VN-sekretoaris Kofi Annan, stemn Gaddafi in 1999 in met n kompromis det de beaide verdachten oetleawerd wördn an Neerlaand en berechet noar Skotse wetn. Doarnoa wördn de VN-saanksies opheewn, mer de Amerikaanse saanksies bleewn.

In augusts 2003, twee joar noa at Abdelbaset Ali Mohmed Al Megrahi veroordeeld wör vuur de terreurhaandelings boawn Lockerbie, skreef Libië nen breef an de VN det t laand zikzelf verantweurdelik steeldn vuur de haandelingn van zinnen stoatsbörger, en metging met t betaaln van nen vergoding vuur de noabestoanden van met mekoar 2.7 miljard dollar. Denzelfden moand stutn Groot-Brittannië en Bulgarieje beaide n VN-vuurstel um de saanksies teegn Libië dr achterhen te doon. Bulgarieje's bemöaienis leaidn doartoo det dr eflusterd wör oawer det t te maakn har met ne HIV-rechtszaak in Libië, woerbie't 5 Bulgoarse verplegers in n zeeknhoes in Benghazi an eklaagd wördn vuur det ze 426 Libise keender met HIV besmet zoln hebn.[5] 40% van de vergoding wör an de femilies betaald, en nog es 40% wör betaald doo't Amerika de saanksies dr of deedn. Umdet Amerika weaigern um Libië van de lieste met terrorismestutnde laandn te haaln, wör de aandere 20% terugge heuldn. n 28sten juni 2007 kreeg Megrahi n niej beroop teegn zinne veroordeling dr duur.[6] Nen moand later wördn de Bulgaarske verplegers lösloatn en meugn noar thoes, woer't ze vriestelling kreegn van n Bulgaarsken presideant Georgi Parvanov.

Verwiezings

  1. US Department of State's Background Notes, (nov. 2005) "Libya - History", U.S. Dept. of State, 14 juli 2006
  2. The Royal Military Academy Sandhurst's Archives, Ministry of Defense, United Kingdom. 2009.
  3. Facts on File 1980 Yearbook p353, 451.
  4. Oordeel van t Internasjonaal Gericht op 13 februwoari 1994 Bezeukdoatum 08-01-2007]
  5. BBC.co.uk - "Libya completes Lockerbie payout." Bezoch op 2005-03-05
  6. Guardian.co.uk - Libyan jailed over Lockerbie wins right to appeal