Verskil tüsken versys van "Eerste Germaanse klaankverskoeving"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting
Xqbot (Oaverleg | bydragen)
Regel 4: Regel 4:
De wet van Grimm beskrieft n riege overienkomsten tussen partie [[plofklaank]]en en [[wriefklaank]]en van de Germaanse taelen en plofklaanken van aandere Indo-Europese taelen (Grimm bruukte veural t [[Latien]] en [[Grieks]] as referensie). Tegenswoordig wordt de wet van Grimm omskreven as de [[lenisie]] van plofklaanken vanuut t Proto-Indo-Europees naor t [[Proto-Germaans]] (''PGm'', de gezaemelike vooroolder van alle Germaanse taelen). De verskoeving bestaot uut drie dielen (hier versimpeld weergeven in verbaand mit de dudelikhied):
De wet van Grimm beskrieft n riege overienkomsten tussen partie [[plofklaank]]en en [[wriefklaank]]en van de Germaanse taelen en plofklaanken van aandere Indo-Europese taelen (Grimm bruukte veural t [[Latien]] en [[Grieks]] as referensie). Tegenswoordig wordt de wet van Grimm omskreven as de [[lenisie]] van plofklaanken vanuut t Proto-Indo-Europees naor t [[Proto-Germaans]] (''PGm'', de gezaemelike vooroolder van alle Germaanse taelen). De verskoeving bestaot uut drie dielen (hier versimpeld weergeven in verbaand mit de dudelikhied):


*Proto-Indo-Europese [[stemloos|stemloze]] plofklaanken veraanderen in stemloze wriefklaanken:
* Proto-Indo-Europese [[stemloos|stemloze]] plofklaanken veraanderen in stemloze wriefklaanken:
::{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0"
::{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0"
|-
|-
Regel 16: Regel 16:
::'''Opmarking 2:''' hier en in aandere dielen van de wet van Grimm blift de plak waor de klaank vormd wordt omdebi'j t zelde. De [[bilabiaal|twielippige]] plofklaank *p wordt ok n twielippige wriefklaank *f, en gao zo mar deur.
::'''Opmarking 2:''' hier en in aandere dielen van de wet van Grimm blift de plak waor de klaank vormd wordt omdebi'j t zelde. De [[bilabiaal|twielippige]] plofklaank *p wordt ok n twielippige wriefklaank *f, en gao zo mar deur.


*Proto-Indo-Europese stemhebbende plofklaanken worden stemloos:
* Proto-Indo-Europese stemhebbende plofklaanken worden stemloos:
::{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0"
::{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0"
|-
|-
Regel 25: Regel 25:
|*p, *t, *k
|*p, *t, *k
|}
|}
*Proto-Indo-Europese stemhebbende [[aspiraosie|aspireerde]] plofklaanken verliezen heur aspiraosie en worden onaspireerde stemhebbende plofklaanken:
* Proto-Indo-Europese stemhebbende [[aspiraosie|aspireerde]] plofklaanken verliezen heur aspiraosie en worden onaspireerde stemhebbende plofklaanken:
::{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0"
::{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0"
|-
|-
Regel 78: Regel 78:
Der bin n peer uutzunderings op de wet van Grimm die in bovenstaonde veurbielden buten beskouwing leuten bin die deur Grimm al beskreven weren en laeter deur aandere [[taolkunde|taelkundigen]] uutwarkt wordden. De meerst opvalende uutzonderings op de wet van Grimm kregen n verklaoring van de [[Denemarken|Deense]] taelkundige [[Karl Adolf Verner|Karl Verner]]. De wet die disse uutzonderings beskrift staot bekend as de ''[[wet van Verner]]'' ([[1875]]).
Der bin n peer uutzunderings op de wet van Grimm die in bovenstaonde veurbielden buten beskouwing leuten bin die deur Grimm al beskreven weren en laeter deur aandere [[taolkunde|taelkundigen]] uutwarkt wordden. De meerst opvalende uutzonderings op de wet van Grimm kregen n verklaoring van de [[Denemarken|Deense]] taelkundige [[Karl Adolf Verner|Karl Verner]]. De wet die disse uutzonderings beskrift staot bekend as de ''[[wet van Verner]]'' ([[1875]]).


==De wet van Verner==
== De wet van Verner ==
Neffens de wet van Grimm zollen de [[Indo-Europese taelen|Proto-Indo-Europese]] stemloze plofklaanken p, *t en *k overien moeten kommen mit de Proto-Germaanse *f, *þ (th-klaank) en *x (ch-klaank). In de meerste gevalen klopte dit mit de praktijk, mar in partie spesifieke gevalen bleek dat de Proto-Indo-Europese *p, *t of *k overienkwammen mit n stemhebbende variaant van die klaanken (*b, *d en *g) in t Germaans.
Neffens de wet van Grimm zollen de [[Indo-Europese taelen|Proto-Indo-Europese]] stemloze plofklaanken p, *t en *k overien moeten kommen mit de Proto-Germaanse *f, *þ (th-klaank) en *x (ch-klaank). In de meerste gevalen klopte dit mit de praktijk, mar in partie spesifieke gevalen bleek dat de Proto-Indo-Europese *p, *t of *k overienkwammen mit n stemhebbende variaant van die klaanken (*b, *d en *g) in t Germaans.


Regel 94: Regel 94:
[[Kattegerie:Taolkunde]]
[[Kattegerie:Taolkunde]]


[[af:Eerste Germaanse klaankverskuiwing]]
[[af:Eerste Germaanse klankverskuiwing]]
[[an:Lei de Grimm]]
[[an:Lei de Grimm]]
[[bg:Закон на Грим]]
[[bg:Закон на Грим]]
[[ca:Llei de Grimm]]
[[ca:Llei de Grimm]]
[[da:Den germanske lydforskydning]]
[[da:Den germanske lydforskydning]]
[[de:Erste Lautverskiebung]]
[[de:Erste Lautverschiebung]]
[[en:Grimm's law]]
[[en:Grimm's law]]
[[eo:Leĝo de Grimm]]
[[eo:Leĝo de Grimm]]
Regel 122: Regel 122:
[[sl:Grimmov zakon]]
[[sl:Grimmov zakon]]
[[sv:Grimms lag]]
[[sv:Grimms lag]]
[[vls:Êeste Germôanske Klankverskuvienge]]
[[vls:Êeste Germôansche Klankverschuvienge]]
[[zh:格林定律]]
[[zh:格林定律]]

Versy up 01:49, 10 aug 2011

Mit de eerste Germaanse klaankverskoeving (ok de Wet van Grimm nuumd) wordt ien onderskeid tussen de Germaanse taelen en t Proto-Indo-Europees (PIE, de gezaemelike vooroolder van alle Indo-Europese taelen) beskreven. Disse klaankverskoeving wordde rond 1822 definitief uutwarkt deur Jakob Grimm.

De wet van Grimm beskrieft n riege overienkomsten tussen partie plofklaanken en wriefklaanken van de Germaanse taelen en plofklaanken van aandere Indo-Europese taelen (Grimm bruukte veural t Latien en Grieks as referensie). Tegenswoordig wordt de wet van Grimm omskreven as de lenisie van plofklaanken vanuut t Proto-Indo-Europees naor t Proto-Germaans (PGm, de gezaemelike vooroolder van alle Germaanse taelen). De verskoeving bestaot uut drie dielen (hier versimpeld weergeven in verbaand mit de dudelikhied):

  • Proto-Indo-Europese stemloze plofklaanken veraanderen in stemloze wriefklaanken:
PIE PGm
*p, *t, *k *f, *þ, *x
Opmarking 1: *þ staat voor "th" als in Engels thick, *x voor de Nederlandse ch-klaank)
Opmarking 2: hier en in aandere dielen van de wet van Grimm blift de plak waor de klaank vormd wordt omdebi'j t zelde. De twielippige plofklaank *p wordt ok n twielippige wriefklaank *f, en gao zo mar deur.
  • Proto-Indo-Europese stemhebbende plofklaanken worden stemloos:
PIE PGm
*b, *d, *g *p, *t, *k
  • Proto-Indo-Europese stemhebbende aspireerde plofklaanken verliezen heur aspiraosie en worden onaspireerde stemhebbende plofklaanken:
PIE PGm
*bh, *dh, *gh *b, *d, *g

Veurbielden binnen:

PIE PGm
*petro- *feþra- (Stellingwarfs vere)
*tnwi- 'dunne' *þunni-
*ed- 'eet' *et-
*sed- 'zit' *set-
*wodr- 'waeter' *watr-
*medhu- 'mede' *medu-
*bher- 'dregen' *ber-
*g^eus- 'smaek' *kius- 'kieze'
*ghordho- 'omgeven plak' *gard-
*legh- 'liggen' *leg-

Disse Germaanse "klaankwetten", kombineerd mit klaankverskoevingen die ontdekt binnen veur aandere Indo-Europese taelen, maeken t meugelik om de verwaachte overienkommende klaank te definiëren tussen verskillende Indo-Europese taelen.

De Germaanse *b- (t strepien wil zeggen: woordbeginnend) komt bi'jgelieks meerstal overien mit de Latiense *f-, de Griekse ph-, de Sanskrietse bh-, de Slaviese, Baltiese of Keltiese b-, en gao zo mar deur, wielst de Germaanse *f- meerstal overienkomt mit de Latiense, Griekse, Sanskrietse, Slaviese en Baltiese p- en mit niets (gien beginnende mitklinker) in Kelties. De eerste set overienkomsten komt overien mit t Proto-Indo-Europese *bh- en de laeste set mit t Proto-Indo-Europese *p- (verskeuven in de Germaanse taelen, verdwenen in de Keltiese taelen en behoolden in de aandere groepen die hier nuumd worden).

Der bin n peer uutzunderings op de wet van Grimm die in bovenstaonde veurbielden buten beskouwing leuten bin die deur Grimm al beskreven weren en laeter deur aandere taelkundigen uutwarkt wordden. De meerst opvalende uutzonderings op de wet van Grimm kregen n verklaoring van de Deense taelkundige Karl Verner. De wet die disse uutzonderings beskrift staot bekend as de wet van Verner (1875).

De wet van Verner

Neffens de wet van Grimm zollen de Proto-Indo-Europese stemloze plofklaanken p, *t en *k overien moeten kommen mit de Proto-Germaanse *f, *þ (th-klaank) en *x (ch-klaank). In de meerste gevalen klopte dit mit de praktijk, mar in partie spesifieke gevalen bleek dat de Proto-Indo-Europese *p, *t of *k overienkwammen mit n stemhebbende variaant van die klaanken (*b, *d en *g) in t Germaans.

Verner kwam deraachter dat as de Proto-Germaanse stemloze wriefklaanken *f, *þ en *x daolik veurof gaon wordden deur n klemtoonloze lettergrepe, ze stemhebbend wordden en respektievelik *b, *d of *g wordden. Verner onderzocht of dit fenomeen vaeker veurkwam en kwam deraachter dat t zelde gold veur de *s, die verskeuf naor *z.

n Klassiek veurbield van PIE *t > PGm *d is t woord veur 'vader'. Proto-Indo-Europees geft *pH2te:r (H2 staot veur n soort 'a' en de dubbele punt veur n lange klaank) en Proto-Germaans geft *fade:r (in plak van t deur de wet van Grimm verwaachte *faþe:r).

Zie ok

Dit artikel is skreven in de Algemiene Nedersaksiese Skriefwieze