Achterhooks

't Achterhookse taalgebeed

't Achterhooks is een Nedersaksisch dialekt dat epraot wöd in den Achterhook (Gelderlaand, ten oosten van den Iessel).

In disse streektaal (of sproake) bunt völle varianten. In et noorden en oosten lik et Achterhooks stark op et Twents of Sallaands. Veur et spellen van et Achterhooks en Liemers wöd vake de WALD-spelling van et Staring instituut gebroekt.
Zee ok: Achterhooksen sproakgids

Kenmarken

Et Achterhook hef net as meer Nedersaksiese sproaken, un eenheidmeervold op -t:

Teggenswoardege tied

Lopen

enkelvold:

ik lope

i'j loopt (Wenterswiek: dou löpste)

hee löp

meervold:

wi'j loopt (W'wiek: lopet)

i'j loopt (W'wiek: lopet)

zee loopt (W'wiek: lopet)

Verleedn tied

In de verleedn tied, hef et Achterhooks in alle personen 'n oetgang op -en veur zwakke warkwoorden, veur starke warkwoorden wöd veur den eersten en daarden persoon de -en oetgang vort-eloaten: ik warken, ik leep, hi-j leep, zi-j leepen.

Volteuid deelwoard

Et Volteujd deelwoord krig et veurvoegsel e- (bev. elopen, ewest). Veur zwakke warkwoordn is et achtervoegsel -t: ik heb ewarkt, voor starke warkwoorden meesttiedst -en: elopen

Veur meer oaver dit onderwarp zeet: Achterhooksen taalwiezer

Umlaut

Een ander kenmark is de umlaut bi-j verkleinwoorden en meervoldsvormen (vergeliekboar met et Duuts):

hond - höndjen - hönde (Wenters(wiek): hond - hundeken - hunde)

hand - händjen - hende (Wenters: hand - händeken - hande)

moes - muusken - muuze

man - männeken - mansleu

Veurbeeld: Unzenvader

(Wenters/Winterswiek)

 
Unzen Vader in de hemelen,
laot dienen name eheiligd worden;
laot dien könninkriek kommen;
laot dienen wille gebeuren
op de eerde zo as in den hemel.
Gef uns no uns dageliks brood
en vergef uns unze scholden
zo as ok wi-j vergaevet
wel bi-j uns in de schold steet;
en breng uns neet in verzeuking,
maor maak uns vri-j van 't kwaod.
Want van Di-j is et könninkriek
en de krach en de glorie
no en alle dage.
Amen.

Streektaolen in Nederlaand en Vlaanderen

Nedersaksies en Friso-Saksies     Achterhooks · Draents · Gelders-Oaveriessels · Grönnigs · Sallaands · Stellingwarfs · Tweants · Tweants-Groafschops · Urkers · Veluws · Skokkers† Westlaauwers Frais Hindeloopers · Kleifries · Noordhoeks · Oosterskellings · Schiermonnikoogs · Westerskellings · Wooldfries · Zuudwesthoeks Nederfrankies en Friso-Frankies Amelaands · Bildts · Braobaants · Hollaands (Utrechts-Alblasserweerds · Zuud-Hollaands) · Kleverlaands · Limbörgs · Oost-Vlaams · Stadsfries · Westfrais · West-Vlaams · Zais · Zuud-Gelders