Synagoge (Zwolle)

Totaalbield van de veurgevel van de Zwolse synagoge, veur zowied aj 't deur de bebouwing rondumme kunt ziene

Veurgevel van de synagoge. Links hej 't bi'jgebouw.

De Zwolse synagoge (Zwols ok wal jeudenkärke) is een religieus en cultureel bouwwark van de Jeudse gemienskop in Zwolle. 't Bouwwark hef een zaal veur de dienst en een bi'jgebouw mit een woning d'rin. 't Bi'jgebouw gebruukt ze ok as wintersjoel.

Geskiedenis

Vanof 't ende van de zeuventiende ieuw begunden ze in Zwolle de Jeuden aal meer te tolereren. Heur antal gruuiden en toe as ze een orgeniseerde gemienskop kunden vörmen, hölden ze synagogediensten bi'j iene in huus. Vanof 1746 muchen ze heur godsdienst openlijk belieden. Van 1746/1747 töt 1758 had de Jeudse gemienskop heur gebedsstee in een gebouw an de Bitterstraote mit de name de Olde Munte. Naodet 't huurcontract hiervan niet kun wörden verlengd, vreug de gemienskop um bouwgrond veur een synagoge. In plaatse daorvan is heur 't gebouw De Libri'je an 't Broerenkerkplein an-ebeuden, det diel van 't Dominicanenklooster ewest had. Op 6 september 1758 wördden dizze plekke in-ewi'jd.

't Nowdaagse gebouw

An 't ende van de neengtiende ieuw wördden de an de stadsgrachte legen Libri'je eplaogd deur oaverstreumings. 't Gebouw was zo slim of-etakeld det de Jeudse gemienskop, die now uut zeshonderd mèensen bestund, opni'j op zuuk mus. De mieste Jeuden woonden toe op 't Eilaand (een binnenstadswiek). In de Schoutenstege wördden vief paanden eköcht, waornao de Zwolse architect F.C. Koch 't eclectische bouwwark ontwörp det d'r vandage nog stiet (ebouwd 1898-99). De veurgevel is 't ontwarp van de Zwollenaor J. Gosschalk. Op 21 juli 1899 wördden de ni'je synagoge in-ewi'jd. D'r heurden ok een skoellokaal bi'j; d'r wördden in Zwolle jao vanof 't begun van de neengtiende ieuw Jeuds onderwies egeven.

De Jeudse karkeraod fungeerden ok as aarmbestuur. Wieder haj twie penningmeisters veur 't Heilige Laand en verskeiden geneutskoppen, die gaanks waren mit studie, groeven, liefdaodigheid en zörg veur 't interieur van de synagoge.

In en nao de oorlog

In de Tweide Wereldoorlog hebt de Duutse autoriteiten beslag elegd op de synagoge en 't gebouw gebruukt as opslagruumte veur de meubels van of-evoerde Jeuden. De Torarollen en 't ritueel gerak waren op tied vört estöpt. De of-evoerde Jeuden bint haoste allemaole in de kaampen umme komen. Van de Jeudse gemienskop in Zwolle hef tenaostenbi'j een vörrel deur onderduking de oorlog oaverleefd.

Nao de oorlog wördden 't Jeudse lèven in Zwolle hervat. De actieve gemiente kwaamp op sjabbat en Jeudse feestdagen bi'j menare in de verkleinde synagoge an de Schoutenstraote. De Stichting Voortbestaan Synagoge Zwolle beheert 't gebouw sunds heur oprichting in 1985. 't Gebouw was biester aachteruut egaone, en wördden in 1987 erestaureerd. De baovenruumte wördden in-ericht as permanente tentoonstellingsruumte. Bi'j de herinwi'jding wördden een diel van de Schoutenstraote en de Nieuwe Markt enuumd naor Samuel Hirsch, de leste opperrabbijn van Zwolle. De synagoge hef now as adres Samuel Hirschstraote 8. Dizze straote lig nog aal in 't verlengde van de Schoutenstraote.

In meert 1999 hebt ze 't honderdjaorig bestaon van de Zwolse synagoge vierd. 't Gebouw gebruukt ze slim veule veur religieuze en culturele doeleinden. De Stichting Judaica Zwolle, allewal niet statutair verbunden mit de religieuze gemienskop, organiseert heur activiteiten zoas lezings en tentoonstellings veural in de Zwolse synagoge. Dizze wördt daormit ok veule openesteld veur niet-Jeuden.

Bronnen

• Zwolle, Mijn stad, nr. 17 St-Ti, Uutgeveri'je Waanders b.v., Zwolle, ISBN 90 400 1331 4
• Joods Historisch Museum oaver de Jeudse gemienskop in Zwolle
• Stichting Judaica Zwolle
• ANWB-brödtien op de gevel van de synagoge
• Minke Kraijer, Henk Mulder, Dick Visscher en Philomène Bloemhoff-de Bruijn (red.) (2009), Op zien Zwols: Woordenboek van de Zwolse taal, Kampen: Iesselakkedemie

Dit stok is eskreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.