Verskil tüsken versys van "Twaalfjaorig bestaand"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Kweniston (Oaverleg | bydragen)
bettere ofbeelding
Droadnaegel (Oaverleg | bydragen)
(Geen verskil)

Versy up 17:06, 1 nov 2009

Et Twoalfjoarig Bestaand of Treves was nen tied van 12 joar van woapenstilstaand durende den Tachtigjoarigen Oorlog woarin neet of bi-jnoa neet deur den opstaandelingen in den Republeek en den Spanjoarden wöd evochten. Et bestaand duurden van 1609 tot 1621.

Den eersten bespreakingen begonnen in 1606. In april 1607 wöd men stoakt-et-vuurn uut-eroopen, noadat Jacob van Heemskerk in den Slag bi-j Gibraltar was um-ekommen. Spanje eisten van den Republeek dat den handel op Zuud-Amerika zol wödden op-egeaven, den geplanden West-Indiesen Companjie mochten neet tot staand kommen. Bi-j et vredesoaverleg in Antwarpen wöd beslotten den stried tiedelek te stoaken. Et bestaand ging in op 9 april 1609. Hiermet begun den rolle van den Republeek as nen feitelek erkanden unofhänkeleken meugendheid; Engelaand en Frankriek kreggen Nederlaandsen verteggenweurdigers, mit Venetië (verdrag eslotten 31 december 1619), Marokko (verdrag eslotten 24 december 1610) en et Ottomoansen Riek wödden diplomateeken betrekkingen an-egoan. Under vrömden vlagge is mit Zuud-Amerika handel edreaven.

In 1621 wödden den vi-jandelekheden wier begunnen en den oprichting van den WIC kump dan ok uut dat joar.

Politeeken onrust

Tiedens dit Twoalfjoarigen Bestaand kwam doar nen ende an den eenheid binnen den Republeek der zeaven vereanigden Nederlaanden. Den spanningen tussen prinse Maurits en Johan van Oldenbarnevelt leepen rap wieter op. Al in 1600 was prinse Maurits teggen et sturen van et leager noar Duunkarken ewest; nen besluut dat deur Johan van Oldenbarnevelt was deur-edrukt. Den Slag bi-j Ni-jpoort dee volgden wöd bi-jnoa deur prinse Maurits ewonnen, moar prinse Maurits en Van Oldenbarnevelt waren veur altied teggenpolen. Van Oldenbarnevelt was ok men warm veurstaander van et stoakt-et-vuren, waor Maurits leever deur-evochten had.

Den zeelenvisseri-je, Adriaen Pietersz van de Venne, 1614.
Allegorie op den iever van den geleuven tiedens den Treves. Den riveer tekkent den vanof noo duudelieken scheiding tussen noord en zuud. Links den protestanten mit den prinsen Maurits en Frederik Hendrik, Frederik V van de Palts, Jacobus I van Engeland en den jungen Lodewiek XIII van Frankriek mit zien mooder Maria de' Medici. Op den veurgroand vissen protestanten, hun netten bunt emarkt mit Fides, Spes en Charitas. Rechts den katholeeken mit eertshartogen Albrecht en Isabella, Spinola en paus Paulus V gedroagen deur kardinoalen. Nen biskoppe mit zien priesters vist in et katholeeken bootjen noar mensen.

Toon Van Oldenbarnevelt tenslotte ruumte vroog veur den remonstrantsen leer van den Leidsen hoogleroar Jacobus Arminius, leep den stried veur altied uut den hand. Maurits zag in den remonstrantsen leer nen verzwakking van den karke, en vreesden veur nen trögkeer van den katholeeke karke. Hi-j slot zich doarum an bi-j den contra-remonstranten, dee den leer van den (ok Leidsen) hoogleroar Franciscus Gomarus anhingen.

In 1619 verbod den Synode van Dordrecht den remonstrantsen leer. Den (remonstrantsen) regenten in Hollaand hadden inmiddels den Scharpen Resolusie an-enommen. Dizzen resolusie, an-enommen op 4 augustus 1617, gaf den steedn in Hollaand den meugelekheid um eigenhandig weerdgelders (huurtröppen) an te nemmen um onlusten te veurkommen. Prinse Maurits zag in dizze resolusie nen antasting van zien gezag as kriegs leider en leet Johan van Oldenbarnevelt, Hugo de Groot en twee andere medestaanders inrekkenen. Veur nen biezunder tribunoal wöd Johan van Oldenbarnevelt ter dood vereurdeeld. Op 13 mei 1619 wöd hi-j op et Binnenhöf untheufd. Mit den dood van Van Oldenbarnevelt en et verbod op den remonstrantsen leer was den stried in et veurdeel van Prinse Maurits beslist.

In 1621 wödden den vi-jandelekheden mit den Spanjoarden wier an-evangen, noadat den laandvoogd van den Zuudeleken Nederlaanden, Albertus van Oostenriek, zunder kinder oaverlead en den Zuudeleken Nederlaanden doardeur wier rechtstreakse under den Spoansen könning veelen.

Et was anvankelek den bedooling ewest dat et Bestaand op nen vrede veur altied zol uutlopen. Doar waren echter deepgoande meaningsverskillen tussen den Nederlaandsen Republeek en den Spoanse regiering, dee unoplosboar blekken te wean en doartoe leidden dat in 1621 den vi-jandigheden wier zollen wödden hervat. Dizzen betroffen den handel van Nederlaand mit Oost-Indië, dee volgens den Spanjoarden vort mös goan, en den ploatse van den katholeeken in den Republeek. Den Spoansen regiering vond dat den katholeeken hier volleadigne godsdienstvri-jheid mössen kriegen. Den leiders van den Republeek antwoordden doarop dat den protestanten in et zuuden nauweleks et rechte op oaverleaven hadden en wezzen dus dizzen eis of. Et antal katholeeken in et Noorden was noamelek nog zo grote dat den protestantsen kleinen, beslotten gröppe van veuraanstoanden, beveurrechten leu bange was dat bi-j volleadigen godsdienstvri-jheid den oppermachte van den calvinisten in gevoar zol kommen.