Verskil tüsken versys van "Jiddisj"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 20: Regel 20:
Een paor veurbeelden van leenwoorden vanuut 't Jiddisj bin: ''stiekem'', ''sjoege<small>(</small>m<small>)</small>'', ''geintjen'' (grapjen), ''pietsjen'' (klein bietjen), ''[[jajem]]'' en werschienlijk ''alsmar'' en ''vertesteweren'' (van 'versjteren'). In 't [[Grols]] (waor veur de oorlog een aorig grote joodse gemeenschap bestung) he-j woorden as: ''jofel'', ''nen toffen'' (meestentieds ironisch bedoeld), en ''sjikkern'' (veur ''zupen''). In 't [[Möppelt|Meppelse]] [[Drèents|Drents]] onstungen deur de joodse gemeenschap gebruken woorden as ''sjammesvrouwe'' (vrouw van de köster van de synegoge) en ''warkgojje'' (neet-joodse warker).
Een paor veurbeelden van leenwoorden vanuut 't Jiddisj bin: ''stiekem'', ''sjoege<small>(</small>m<small>)</small>'', ''geintjen'' (grapjen), ''pietsjen'' (klein bietjen), ''[[jajem]]'' en werschienlijk ''alsmar'' en ''vertesteweren'' (van 'versjteren'). In 't [[Grols]] (waor veur de oorlog een aorig grote joodse gemeenschap bestung) he-j woorden as: ''jofel'', ''nen toffen'' (meestentieds ironisch bedoeld), en ''sjikkern'' (veur ''zupen''). In 't [[Möppelt|Meppelse]] [[Drèents|Drents]] onstungen deur de joodse gemeenschap gebruken woorden as ''sjammesvrouwe'' (vrouw van de köster van de synegoge) en ''warkgojje'' (neet-joodse warker).


In [[Winschoot|Winschoten]] in [[Grunnen (provìnzie)|Groningen]] woenen in de laote [[18e eeuw|18e]] en vrogge [[20e eeuw]] aorig wat jodenmeensen, wat zien speuren nao eleuten hef in 't Winschoter dialek. 't Stadjen wönnen oek ''Lutje Mokum'' eneumd. De joodse dichter Saul van Messel (schuulnaam van [[Jaap Meijer (schriever)|Jaap Meijer]]), dee uut Winschoten kwam, hef termen dee de joodse gemeente daor gebruken in zien dichterieje verwark. Heur veurzanger neumen Groningse jodenmeensen ''gaazn'' (veurzanger; Jid. ''khazn'', Hib. ''chazzan'').
In [[Winschoot|Winschoten]] in [[Grunnen (provìnzie)|Groningen]] woenen in de laote [[18e eeuw|18e]] en vrogge [[20e eeuw]] aorig wat jodenmeensen, wat zien speuren nao eleuten hef in 't Winschoter dialek. 't Stadjen wönnen oek ''Lutje Mokum'' eneumd. De joodse dichter Saul van Messel (schuulnaam van [[Jaap Meijer (schriever)|Jaap Meijer]]), dee uut Winschoten kwam, hef termen dee de joodse gemeente daor gebruken in zien dichterieje verwark. Zo neumen Groningse jodenmeensen heur veurzanger ''gaazn'' (Jid. ''khazn'', Hib. ''chazzan'').


==Veurbeeldtekse==
==Veurbeeldtekse==

Versy up 21:04, 28 okt 2009

Jiddisj of Jodenduuts (eigen naam: ייִדיש jidisj of אידיש idisj) is een Germaanse taal, dee deur zwat dree miljoen jodenmeensen over de hele wereld espreuken wönnnen. 't Jiddisj gebruuk 't Hibbreeuwse alfebet. De naam kump van 't Middelhoogduutse woord Jüd, in 't Jiddisj yid (Jood). Der bin verschillende dialekken van 't Jiddisj. Een taal dee eenzelfde soort ontwikkeling mee-emaak is 't Ladino (Jodenspaans), mar dan neet vanuut 't Duuts mar vanuut 't Spaans. De verschillende variaanten van de taal wönnen veural espreuken deur charedische jodenmeensen, en dan veural in de VS, Engelaand en Israël.

De ISO 639-1-code veur 't Jiddisj is yi en de ISO 639-2-code is yid.

Soorten Jiddisj

Tredisioneel

De belangriekste versies bin:

West-Europees Jiddisj (West-Jiddisj)
disse variaant, dee veur de oorlog deur veul Nederlaanse jodenmeensen espreuken wönnen, is zo goed as uut-estörven.
Pools-Jiddisj
(oek bekend as "Galicisch Jiddisj" of "Galitzer Jiddisj": Galitz = ene uut Oost-Europees Galicië). Disse variaant wönnen espreuken deur de anhangers van chassidische bewegingen mit der oorsprong in Polen, zoas Belz en Bobov. Der zitten aorig wat Slavische woorden in.
Hongaars- of Jeruzelems-Jiddisj
disse variaant wönnen deur de lejen van de chareidische gemeenschap van Jeruzelem espreuken, dee al sins ruum honderd jaor in Jeruzelem woenen. Bieveurbeeld deur de anhangers van bewegingen zoas Toldos Aharon, Dushinsky en Neturei Karta. Jeruzelems-Jiddisj liek naor veule op 't Duuts, en hef zien oorsprong in 't Hongaars-Jiddisj. De verwantschap tussen Hongaars-Jiddisch en Duuts kump deur 't feit dat Duuts naos Jiddisj de meest gebruken taal onder Hongaarse jodenmeensen was.
Litouws- en Russisch-Jiddisj
(oek bekend as "Litvak Jiddisj": Litvak = Litouwer). Disse variaant wönnen deur een deel van de Litvishe (Litouwse) charedische gemeenschap en deur de wat ouwere anhangers van Lubavitch espreuken en is stark beïnvleud deur de Slavische talen. 't Is oek de variaant van Jiddisj dee bie veul bejaorde (neet-geleuvige) Russische Joden as tweede taal bekend was.
Oekraïens- en Roemeens-Jiddisch
in disse variaanten zitten naor veul Slavische termen.

Tegensworig

De belangriekste gemeenschappen waor Jiddisj espreuken wönnen zitten in de VS en in Israël, mit kleinere gemeenschappen in Antwarpen en Zuud-Amerika. Veurnamelijk in de VS en Israël nimp 't Jiddisj veule woorden over vanuut de primaire laanstaal. Zo he-j in 't Niej-Yorks-Jiddisj woorden as 'road' en 'car', terwiel daorveur in Israëlisch-Jiddisj Hibbreeuwse of Duutse woorden gebruuk wönnen. Dit kan dertoe leien dat Israëlische en Amerikaanse sprekers van 't Jiddisj meuite hemmen um mekaar te begriepen.

Jiddisje leenwoorden in 't Nedersaksisch

't Nedersaksisch hef oek wat leenwoorden uut 't Jiddisj. Daornaos had 't Nedersaksisch oek nog woorden uut 't Jiddisj dee veural gebruuk wönnen deur de Nedersaksischpraotende jodenmeensen, mar daor bin der neet veule van in algemeen gebruuk eraak. Mit de jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog kwam der een einde an 't kontak tussen 't Jiddisj en Nedersaksisch.

Een paor veurbeelden van leenwoorden vanuut 't Jiddisj bin: stiekem, sjoege(m), geintjen (grapjen), pietsjen (klein bietjen), jajem en werschienlijk alsmar en vertesteweren (van 'versjteren'). In 't Grols (waor veur de oorlog een aorig grote joodse gemeenschap bestung) he-j woorden as: jofel, nen toffen (meestentieds ironisch bedoeld), en sjikkern (veur zupen). In 't Meppelse Drents onstungen deur de joodse gemeenschap gebruken woorden as sjammesvrouwe (vrouw van de köster van de synegoge) en warkgojje (neet-joodse warker).

In Winschoten in Groningen woenen in de laote 18e en vrogge 20e eeuw aorig wat jodenmeensen, wat zien speuren nao eleuten hef in 't Winschoter dialek. 't Stadjen wönnen oek Lutje Mokum eneumd. De joodse dichter Saul van Messel (schuulnaam van Jaap Meijer), dee uut Winschoten kwam, hef termen dee de joodse gemeente daor gebruken in zien dichterieje verwark. Zo neumen Groningse jodenmeensen heur veurzanger gaazn (Jid. khazn, Hib. chazzan).

Veurbeeldtekse

't Volgende veurbeeld is 't begin van Breishis (Genesis):

  1. In onheb hot Got beshaffen dem himmel un die erd.
  2. Un die erd iz geven vist un ledik, un fintsternish iz geven oifen gezicht fun tehom, un der geist fun Got hot geshwebt oifen gezicht fun di wassern.
  3. Hot Got gezugt: zol weren licht. Un es iz geworen licht.
  4. Un Got hot gezen dos licht az es iz gut; un Got hot fanandergeshedt zwischen dem licht un zwischen der fintsternish.
  5. Un Got hot gerufen dos licht tog, un di fintsternish hot Er gerufen nacht. Un es iz gewe'en uvent, un es iz gewe'en frimorgen, ein tog.

Dezelfde tekse herleid tot 't "Duuts":

  1. In Anhüb hat Gott geschaffen dem Himmel und die Erde.
  2. Und die Erde ist gewesen wüst und ledig, und Finsternis ist gewesen auf den Gesicht von tehom, und der Geist von Gott hat geschwebt auf den Gesicht von die Wassern.
  3. Hat Gott gesagt: soll werden Licht. Und es ist geworden Licht.
  4. Und Gott hat gesehen das Licht dass es ist gut; und Gott hat voneinandergeschieden zwischen dem Licht und zwischen der Finsternis.
  5. Und Gott hat gerufen das Licht Tag, und die Finsternis hat Er gerufen Nacht. Und es ist gewesen Abend, und es ist gewesen Frühmorgen, ein Tag.
Wikipedia
Wikipedia
[[:{{{kode}}}:|Jiddisje versy]] van Wikipedia
Indo-europeeske talen > germaanske talen >
noordgermaanske talen: westgermaanske talen: oustgermaanske talen:
däänsk | färöösk | noorsk | norn* | sweedsk | yslandsk afrikaansk | düütsk | engelsk | freesk | jiddisj | limbörgsk | luxembörgsk | neaderlandsk | sassisk | skotsk | wilmesauersk** burgondisk* | gotisk* | vandaalsk* | krimgotisk*
* = uutstorven taal       ** = mid uutstarven bedreigd
Wikimedia Commons Commons: Jiddisj - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.