Achterhooks

't Achterhookse taalgebeed

't Achterhooks is een Nedersaksisch dialekt dat epraot wödt in'n Achterhook (Gelderlaand, ten oosten van den Iessel).

In disse streektaal (of sproake) bunt völle varianten. In 't noorden en oosten lik 't Achterhooks stark op 't Twents of Sallaands. Veur t spellen van t Achterhooks en Liemers wödt vake de WALD-spelling van t Staring instituut gebroekt.
Zee ok: Achterhooksen sproakgids

Kenmarken

't Achterhook hef net as meer Nedersaksiese sproaken, un eenheid meervold op -t:

Teggenswoardige tied

Lopen

enkelvold:

ik lope

i'j loopt (Wenterswiek: dou löpste)

hee löp

meervoud:

wi'j loopt (W'wiek: lopet)

i'j loopt (W'wiek: lopet)

zee loopt (W'wiek: lopet)

Verleedn tied

In de verleedn tied, hef 't Achterhooks in alle personen 'n oetgang op -en veur zwakke warkwoorden, veur starke warkwoorden wödt veur den eersten en daarden persoon de -en oetgang vort-eloaten: ik warken, ik leep, hi-j leep, zi-j leepen.

Volteuid deelwoard

't Volteuid deelwoord krig 't veurvoegsel e- (bev. elopen, ewest). Veur zwakke warkwoordn is 't achtervoegsel -t: ik heb ewarkt, voor starke warkwoorden meesttiedst -en: elopen

Veur meer oaver dit onderwarp zeet: Achterhooks_woordenbook

Umlaut

'n Ander kenmark is de umlaut bi'j verkleinwoorden en meervoldsvormen (vergeliekboar met 't Duuts):

hond - höndjen - hönde (Wenters(wiek): hond - hundeken - hunde)

hand - händjen - hende (Wenters: hand - händeken - hande)

moes - muusken - muuze

man - männeken - mansleu

Meziek

De Achterhook kent völle bends, de meest bekende bunt, Normaal, Boh foi toch, Jovink en de Voederbietels, de Spitfires, en Old ni-js (met spöllers wee't bi-j Normaal of Boh Foi Toch espöld hebt)

Veurbeeld: Unzenvader

(Winterswiek)

Unzen Vader in de hemelen,

laot dienen name eheilegd worden;

laot dien könninkriek kommen;

laot dienen wille gebeuren

op de eerde zo as in den hemel.

Gef uns noo uns dageleks brood

en vergef uns unze scholden

zo as ok wi-j vergeft

wee bi-j uns in de schold staot;

en breng uns neet in verzeuking,

maor maak uns vri-j van 't kwaod.

Want van Di-j is het könninkriek

en de krach en de glorie

noo en alle dage.

Amen.

Streektaolen in Nederlaand en Vlaanderen

Nedersaksies en Friso-Saksies     Achterhooks · Draents · Gelders-Oaveriessels · Grönnigs · Sallaands · Stellingwarfs · Tweants · Tweants-Groafschops · Urkers · Veluws · Skokkers† Westlaauwers Frais Hindeloopers · Kleifries · Noordhoeks · Oosterskellings · Schiermonnikoogs · Westerskellings · Wooldfries · Zuudwesthoeks Nederfrankies en Friso-Frankies Amelaands · Bildts · Braobaants · Hollaands (Utrechts-Alblasserweerds · Zuud-Hollaands) · Kleverlaands · Limbörgs · Oost-Vlaams · Stadsfries · Westfrais · West-Vlaams · Zais · Zuud-Gelders