Verskil tüsken versys van "Nedersaksische sagen en legendes"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Vodden: aerdmännekes en witte wieve
KGeen bewerkingssamenvatting
Regel 33: Regel 33:
====Aerdmännekes en witte wieve====
====Aerdmännekes en witte wieve====
- "Hoo old bu'j Gaitje-meuje?" - "Jao, dat weet ik zoo rech neet. Een endjen in de zeuventig. Het Kozakkenwinter heugt mi nog. Too was ik zoo'n snotdaerne. Ik hebbe nou gauw mienen jaortied. In 't reuven-roên (knollenplukken) bun 'k jong eworden. Ik komme uut het Galgengoor in 't Vordensche Veld. Mien oldershuus is nou weg; 't was ok maor 'n hutte. Kort bie was nog 'n bulten, waor vrogger de galge hadde estaon, zooas de olden zaên (zeiden). Een endje wieder was den Schelleguurtjesbulten. De luu monkelden (mompelden) van aerdmännekes en witte wieve, dee daor 's nachens ummegingen. En middewinternacht heurden ze deepe in den grond klokkengeluu. A'k daor in de buurte de schaopen hod (hoedde), bleef ik der altied 'n ende vandan."
- "Hoo old bu'j Gaitje-meuje?" - "Jao, dat weet ik zoo rech neet. Een endjen in de zeuventig. Het Kozakkenwinter heugt mi nog. Too was ik zoo'n snotdaerne. Ik hebbe nou gauw mienen jaortied. In 't reuven-roên (knollenplukken) bun 'k jong eworden. Ik komme uut het Galgengoor in 't Vordensche Veld. Mien oldershuus is nou weg; 't was ok maor 'n hutte. Kort bie was nog 'n bulten, waor vrogger de galge hadde estaon, zooas de olden zaên (zeiden). Een endje wieder was den Schelleguurtjesbulten. De luu monkelden (mompelden) van aerdmännekes en witte wieve, dee daor 's nachens ummegingen. En middewinternacht heurden ze deepe in den grond klokkengeluu. A'k daor in de buurte de schaopen hod (hoedde), bleef ik der altied 'n ende vandan."
<ref>Bron: 'Gaitje-meuje zit te hekelen.' In: H.W. Heuvel, ''Oud-Achterhoeksch Boerenleven'' (1927), blz. 431</ref>
<ref>Bron: 'Gaitje-meuje zit te hekelen.' In: [[Hendrik Willem Heuvel|H.W. Heuvel]], ''Oud-Achterhoeksch Boerenleven'' (1927), blz. 431</ref>


==[[Drenthe]] en [[Riest (revier)|'t Riestenlaand]]==
==[[Drenthe]] en [[Riest (revier)|'t Riestenlaand]]==

Versy up 16:51, 5 sep 2009

Wark in üütvoring
An dit artikel wördt de kummende tyd druk ewarked. As jy et artikel verbeateren künnen, do dat dan gerüst!
Witte wieven op een ets uut 1660 die, volgens geschiedschriever Johan Picardt, in grafbulten woont

Nedersaksische sagen en legendes bint vertellegies die as in de Nedersaksischtalige gebieden mondeling deuregèven bint of nog wördt, daoras boavennetuurlijke elementen of niet warkelijk bestaonde wezens een rolle in speult. Vake wördt d'r laandschoppelijke kenmarken mit verklaord, zoas in 't Drèentse vertellegien van de duvelskoele: van een diepe koele bi'j een boerenspil op Koekange vertelt ze det die de duvel emeuken hef deur mit zien linkervoet op de grond te staampen. k Hieronder bint sagen en legendes verzameld per streek of plaatse, die weer binnen regio's/pervincies bint in-edield. De sagen bint zoveul meugelk eschreven in de taal van de streek in kwestie.

Achterhook

Grolle

Grolsche ondergrondse gangen

In Grolle achter de bioscoop löp ne onderaardsen gang. I'j könt daor met ne trappe naor ondern en dan krie'je ne helen gang met un gewulfte. Den löp deur töt an de markt. As jonge he'k den gang bekekkene met mien moder.

Bearndeken van Gaölen mot daor nog deur wezzen ekroppene. Hee had zich verkleed as marsenkramer. Hee had ne hoop haans bi'j zich en dee hef e doo op de markt loselaotene. De börgers dee honger hadden leepen achter de haans te vangen en zee letten neet op wat er gebeurn. En ton kwammen der heupe soldaoten oet den gang. En zo hebt ze Grolle veroverd.[1]

Silvolde

Mölle in Silvolde

Den möldersknech

Op ne mölle bi'j Silvolde kwam ne ni'jen möldersknech. Den olden knech veurspellen al wal, dat e daor neet lange zol blieven. "Ut zal mi'j is ni'jen of i'j ut daor lange volholdt." Maor de knech was neet bange.

Den aersten den besten nach, ton e drok an ut malen was, kwam der ne katte bi'j um. Den knech nam ne maalzak en flaern der de katte met umme den kop. De katte begon opins te praoten en zae: At straks ut olde griesken maor is kump, dee zal ow wal.

Den knech maken zich heilig en nam zien mes, heeuw der met van zich af en sloog de katte de poot af. De katte schreeuwen en vloog weg. Den poot stok de knech in ziene tasse.

Den andern morgen ton e op ut möldershoes kwam, lag de grotmoder in bedde. Ton e vroog, wat of eur faelen, zae'n ze dat ze zich slim in de hand esnaene had. Ne vinger der knats af. Ton gaf de knech den poot an de mölder, want ut was de grotmoder ewes, d'ee 's nachens bi'j um op de mölle was ekom'ne.[2]

Vodden

Aerdmännekes en witte wieve

- "Hoo old bu'j Gaitje-meuje?" - "Jao, dat weet ik zoo rech neet. Een endjen in de zeuventig. Het Kozakkenwinter heugt mi nog. Too was ik zoo'n snotdaerne. Ik hebbe nou gauw mienen jaortied. In 't reuven-roên (knollenplukken) bun 'k jong eworden. Ik komme uut het Galgengoor in 't Vordensche Veld. Mien oldershuus is nou weg; 't was ok maor 'n hutte. Kort bie was nog 'n bulten, waor vrogger de galge hadde estaon, zooas de olden zaên (zeiden). Een endje wieder was den Schelleguurtjesbulten. De luu monkelden (mompelden) van aerdmännekes en witte wieve, dee daor 's nachens ummegingen. En middewinternacht heurden ze deepe in den grond klokkengeluu. A'k daor in de buurte de schaopen hod (hoedde), bleef ik der altied 'n ende vandan." [3]

Drenthe en 't Riestenlaand

Koekange

De duvelskoele

Op Koekange hej een briede, diepe koele die nooit dreuge stiet. D'r stund vrogger een keuteri'je naost. De keuterboer warkten dag en nacht, mar kun 't heufd niet boaven water holden. Daorumme gunk hi'j op een dag hen de grote bos um hum daor op te hangen. Hi'j had 't touw al oaver een dennetakke egooid, toe d'r inienen een kerel veur hum stund die as hi'j nog nooit had eziene. "Wat scheelt oe?" vreug hum de kerel. "Alles is mi'j tegeneleupen," zee de boer. "De rogge is mi'j of-evreuren, 't grös van 't Riestenlaand da'k ehuurd hadde is mi'j nao die dikke donderbuie van lestdagens vurtedreven. Geld he'k niet meer en gieniene wil börge veur mi'j zeggen."

"Det is niet best," zee de vrömde, "mar ik wille wal mit oe anpakken en alles doen wat as ie zegt. Allend as ie gien wark meer veur mi'j hebt, dan mag ie oe ophangen." De boer stemden in en 't eerste wat of hi'j de man leut doen, was 't huussien verbouwen en waterdichte laoten maken. Det duurden niet hiel lange, want de streuper was de Duvel zöls. "Wat now?" vreug hi'j, toe as 't huus klaor was. De boer zee: "Now muj mi'j de roggekaamp ummebouwen en eggen en dan muj uut de kaamp die d'r naost lig de stobben roan, dan kan ik det laand ok gebruken." Ok det was in een paar dagen veur mekare.

De keuterboer beguste te zwieten; hi'j begreep det hi'j loek mus wèzen, want hi'j wol hum niet geern opknuppen an de grote denne, now as 't hum wat bèter leek te gaon. Daorumme zee hi'j: "Legt mi'j een straotien um huus hen en dan naor 't pad. Mar allend van lieke vlinten." Mar och heerink, ok det was zo edaone. De boer leup mit een gezicht van zeuven dagen onweer rond. Zien vrouwe vreug hum wat of d'r toch was de leste tied. Eerst wol hi'j niks zeggen, mar toe zi'j anhöld, vertelden hi'j heur alles. "As ik mi'j zölf niet ophange, döt die kerel det!"

De vrouwe fluusterden hum wat in 't oor en de aandere dag fleut hi'j weer as een liester. De Duvel vreug hum: "Hej nog wark veur mi'j?" "Jaowal," was 't antwoord. "Dreit mi'j uut zaand een puttetouw in mekare, det zo lange duren kan, det mien kiendskiender d'r nog wille van hebt." De Duvel reup nieds: "Det hef oe een aander ezegd, die loeker is as ieë!" En mit stampen hi'j mit zien hörrelvoete op de grond, zo hard, det daor de duvelskoele kwaamp te liggen. De keuterboer net zo min as zien kiendskiender kunden de koele dichte kriegen of dreuge. En de koenen die d'r umme toe loopt, zult niet perberen um d'r uut te drinken.[4]

De Rieverst

De smid zunder heufd

Hervörmde karke mit karkhof, De Rieverst

Op 't karkhof van De Rieverst kan oe 's winters een kerel zunder heufd in de mute komen. 't Is de smid van De Rieverst. De duvel hef hum vlak veur zien smidse de hals of-esnene, umdet hi'j God op een ofschuwelijke meniere beledigd had.

Doe hum de naobers 't doodshemd an wolden trekken, waren ze veraltereerd van de rooie striem in zien hals. Naodet de grafdelvers mit veul muite een gat hadden egraven in de bevreuren grond, zee de domineer: "Aldus zegt de Heere: mij is de wraak."

De ziel van de smid hef sund die tied gien röst evunden en dwèelt rond op 't karkhof. Partie ziet hum mit 't heufd onder de naarm, aandern ziet hum mit een vurige baand om de hals.[5]

Umgeving van Schoonoord

Ellert en Brammert

Ellert en Brammert bi'j 't gelieknamige museum op Schoonoord

Waorschienlijk de bekendste Drèentse sage is die van Ellert en Brammert, die as in verscheiden variaanten verteld wördt en veur 't eerst opdeuk in de Annales Drenthiae (1660) van domeneer en geschiedschriever Johan Picardt.[6] De bekendste variaant vertelt van twei reuzen, Ellert en Brammert, die op de heide woont en veurbi'jgangers berooft en zölfs vermoordt. Deur draoden mit bellegies oaver 't heideveld te spannen, weet de rovers det d'r een slachtoffer langskump. Op een dag neemt ze een een maagien uut een dörp in de buurte gevangen. 't Kiend mut 't huus van de reuzen hemmel holden. Ze holdt heur zeuven jaoren vaste en in die jaoren krig ze zeuven kiender, die allemaole deur de reuzen vermoord wördt.

As ien dag Brammert van huus is, vrag Ellert an 't maagien um hum te scheren. Mit 't schaarpe scheermes sned ze hum de keel of en vlucht. As Brammert thuuskump en ontdekt det zien breur vermoord is, giet hi'j raozend achter 't maagien an. Hi'j hef heur haoste te pakken as ze 't olderlijk huus beriekt. In heur angst röp ze "Elp!" en slat de deure achter heur dichte. (Naor heur noodkreet wördt de latere buurtschop Elp enuumd.) De aandere dag ontdekt heur volk een grote biele in de deurstiel: Brammert hef heur net emist. De bewoners verwoest heur huzen en heur laand en trekt een ende vört um veilig te wèden.

De sage hef een internationaol bekend motief, det van de roversalarmbelle. Ellert en Brammert staot mangs ok bekend as vader en zeun. Heur huus zol een ondergronds hol op 't Ellertsveld ewest hebben. Partie vertelt d'rbi'j det Ellert en Brammert hunebedbouwers waren. Op 't Ellertsveld lig ok de (grotendiels of-egraven) Brammershoop. De Encyclopedie Drenthe Online schrif det 't Ellertsveld en de Brammershoop vernuumd bint naor de rovers[7]; volgens de onderzuker van volksverhalen Ruben Koman bint de namen van de rovers waorschienlijk uuteprakkezeerd naor anleiding van de niet meer begrepen eerdriekskundige namen Ellertsveld en Brammershoop.[8]

Grunnen

Westerwoolde

Heks Hasje

Heks Hasje bie t gemeintehoes van Vlagtwedde in Zèlng

Rund Heks Hasje geit n sage rund in Westerwoolde, in t zuudoosten vun de provinsie Grönnen. Umdat zie bie Zèlng woonde, is dizze sage veural in Zèlng vernuimd.

Heil, laank leden, dou in Westerwoolde alles nog moor, klein en meinschaar was, leefde der n heksken in t midden van aandere heksen, trollen en weite wieven. Dit heksken waar heil klein, haar eit koolde vouten van t drabbege moor en neisde daorum slim veul: "Hatsjie, hatsjie"... Al gaauw nuimde man heur daorum 'Hasje'.

Zie wörde veul taargd deur elkenein, veuraal deur de aokelke weite wieven dei an de baank van t lutje revierken hoesden. Hasje besloot um man te verhoezen. Zie steeg up heur bezzempken en zweierf over de moren. Up eins zag zie n lutje heuvel mit baarkebomen en wenen. "Hier blief ik," docht zie. Zie muik waarme slofkens van zaachte blaoder en n stel neie bezzemkens van weensprikken. As t duuster wur, stookde zie n vuurken um zuk te waarmen. De weinege mìnzen dei saovends heur weeg zöchde over de tangen deur t moor, zagt t luchtschiensel en belaandde op Hasje heur heuvel van waor zie ander dag heur weeg weer vond. As Hasje op heur bezzem rundvloog en kwaodwollende mìnzen ankommen zag, gungt zie as de ment naor under en doofde t vuurken, zodat de mìnzen verdwaolde.

Zo vergungt t ok n rieke keunek, dei mit n kaore goold deur t moor reisde. Hasje haar vernomen dat hie zien onderdaonen oetmaargeld haar en heil minneg behaandeld haar. Dou hie vlakbie de heuvel waar, doofde zie t vuur. Hie waar binao boven dou de waogen votzakde, umkipte en mit de keunek en aal t moor in zunk. Tot nou tou heft man nog niks van t goold opdolven.

Zo laankzaomerhaand nuimden de mìnzen dei zaandheuvel de Hasjesbaarg, laoter verhaspeld tot Hassebaarg of Hasselbaarg. Der kwamt aal meer mìnzen in Westerwoolde wonen. t Moor verdween laankzaom en der wörde op zeid en wonnen. Hasje begon zuk aal minder op heur gemak te vuilen in t Westerwooldse laand en vloog up heur bezzem zuudoostwaorts, wieder en wieder tot zie zuk weer neerluit up n hogere en meer beboste heuvel in de nao van n grote revier in t midden van Duutslaand. Daor ligt den ok n plaots Hasselberg, waor Hasje en heur femilie nog aal woont en zuk thoes vuilt.

In Zèlng is t kavvee De Heksenketel vernuimd naor Heks Hasje.

Kop van Oaveriessel

Sallaand

Stellingwarf

Twente

Veluwe

Urk

Rifferenties

  1. Bron: De oele röp, eschreven deur H. Krosenbrink
  2. Bron: De oele röp, eschreven deur H. Krosenbrink. Dit is ien van de sages van de sagenwebstee van Marianne.
  3. Bron: 'Gaitje-meuje zit te hekelen.' In: H.W. Heuvel, Oud-Achterhoeksch Boerenleven (1927), blz. 431
  4. Naor 'Duvelsvertellechies' deur Jan Poortman. In Rouke Broersma (2003), Scheupers van de taol: bloemlezing van de Drèentse Schrieverij 1837-2003. Zuudwolde: Het Drentse Boek
  5. Van de webstee 'De mysteries van het Reestdal'
  6. Ruben A. Koman (2008), Ellert en Brammert: een reuzenclaim van een 'Drents' roversverhaal, Beem: Profiel.
  7. Encyclopedie Drenthe Online: Brammershoop
  8. Ruben A. Koman (2008), Ellert en Brammert: een reuzenclaim van een 'Drents' roversverhaal, Beem: Profiel.