Waarkwoord

t Waarkwoord (Latain: verbum) is n woord dat in schier alle sproaken van de wereld soamen met t onderwaarp en eventueel n objekt (veurwaarp) de boases vörmt van n zin.

Waarkwoorden verschelen as woordoard wezenlek van noamwoorden, deurdat zie gain verwiezende funktie hebben moar n aktie (doun, bikken), toustand (binnen, stoan, drieven) of n gebeurtenis (staarven, mietern) uutdrukken.

Overgankelkhaid

Der binnen overgankelke (transitieve) en onovergankelke (intransitieve) waarkwoorden.

Overgankelke waarkwoorden

Overgankelke of transitieve waarkwoorden hebben noast n onderwaarp ook ain of twai objekten:

• Jan sloat Piet

Dizze bovenstoande zin het ain objekt. Jan is t onderwaarp en Piet is objekt (in dit gevaal laaidend veurwaarp).

• Jan geeft Piet n bouk

Dizze zin het twai objekten: Piet en n bouk (Piet is metwaarkend veurwaarp, n bouk laaidend veurwaarp).

Kenmaarkend is dat t objekt onderwaarp wordt en aans om, wenneer t waarkwoord passief maakt wordt. Bieveurbeeld: 'ik zai hom' wordt na passiveern: 'hai wordt deur mie zain'.

Onovergankelke waarkwoorden

Onovergankelke of intransitieve waarkwoorden hebben gain objekt:

• Hai veralteraaiert

Der binnen ok waarkwoorden dij zowel met as zunder objekt kinnen veurkommen:

• t snijt
• t snijt bladjen

Getal en persoon

In glad alle sproaken (behaalven de gehail analitische) verandern waarkwoorden in meer of mindere moate van vörm as t getal veraanderd, de persoon en sumtieds ok t geslacht van t biebeheurende subjekt. Dit hait de vervougen. De zo aan t subjekt aanpaste waarkwoordsvörm hait ok wel de persoonsvörm. Mit t getal wordt maind enkelvold of meervold. Summege sproaken hebben ok n twaivold. Persoon onderschaiden wie in eerste, twaide en derde persoon. Dizze binnen in t enkelvold: (1) ik, (2) doe en joe en (3) hai, zie en t. In het meervoud: (1) wie, (2) joe en (3) zie.

Tied

Waarkwoorden worden ok vervougd noa tied. Maistieds betaikent dit dat sproaken as grond van t systeem n twaidelen hebben tuzzen of toukommende tied en nait-toukommende tied, of vergangen tied en nait-vergangen tied. Maiste sproaken bruken n systeem mit (veul) meer tieden, moar krap-aan apmoal bruken zie ain van dizze systemen as boases:

• Onvoltooid tegenswoordege tied (presens): ik loop
• Voltooid tegenswoordege tied (perfektum): ik heb lopen
• Onvoltooid vergangen tied (imperfektum): ik luip
• Voltooid vergangen tied (pluskwamperfektum): ik haar lopen
• Onvoltooid tegenswoordege toukomende tied (futurum simpleks): ik zel lopen
• Voltooid tegenswoordege toukomende tied (futurum eksaktum): ik zel lopen hebben
• Onvoltooid vergangen toukomende tied (futurum preteriti): ik zol lopen
• Voltooid vergangen toukomende tied (futurum eksaktum preteriti): ik zol lopen hebben

Wies

Waarkwoorden kinnen de volgende wiezen:

Aantonende wies (indikatief)
Dit is de "normoale" vörm van t waarkwoord, dij de waarkelkhaid aangeft: ik loop, hai luip.

Onbepoalde wies (infinitief)
t Haile waarkwoord: lopen.

Gebiedende wies (imperatief)
Dizze geft maistieds n bevel weer: loop!

Aanvougende wies (konjunktief)
De boasesbetaikenis van de aanvougende wies is: "iets dat nait woar is, iets woarvan nait wis is of t woar is, of iets woarvan wenst wordt dat t woar is": hai zol lopen, hai zol dat zegd hebben, ik wol dat t zo was.