Verskil tüsken versys van "Niklaos Kopernikus"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Rubinbot (Oaverleg | bydragen)
SpBot (Oaverleg | bydragen)
Regel 92: Regel 92:
[[it:Niccolò Copernico]]
[[it:Niccolò Copernico]]
[[ja:ニコラウス・コペルニクス]]
[[ja:ニコラウス・コペルニクス]]
[[jbo:nikolaus.kopernikus]]
[[jbo:la'o zoi Nicolaus Copernicus zoi]]
[[jv:Nicolaus Copernicus]]
[[jv:Nicolaus Copernicus]]
[[ka:ნიკოლოზ კოპერნიკი]]
[[ka:ნიკოლოზ კოპერნიკი]]

Versy up 16:52, 10 aug 2009

Nicolaus Copernicus
Nicolaus Copernicus
Toruń
Standbeeld van Copernicus
Nicolaus Copernicus

Nicolaus Copernicus (Platduuts: Koppernigk, Kopernik; Pools: Mikołaj Kopernik) (19 febrewaori 147324 meie 1543) was een belangrieke wiskundige, dokter, jurist en steernskundige die bekend eworden is deur zien ideeën aover de structuur van 't zunnestelsel. Disse gedachen betekenen een ummekeer in 't wetenschappelijke denken van zien tied en in ons wereldbeeld (de Copernicaanse revolutie).

Leven en wärk

Hee is geboren äs Koppernigk in Thorn (Toruń) in West-Prusen, in die tied krek äs noe, was 't onder Pools gezag. Zoäs vrogger gebrukelijk was onder publicerende geleerden, gebruken hee de Latiense vorm van zien naam, ze schreven immers ok in 't Latien.

Studie

Copernicus studeren theologie en steernskunde an de universiteiten van Kraków, Bologna en Padua. Hee was daorumme werschienlijk ok op de hoogte van 't idee van Aristarchus dät de zunne en niet de eerde 't middelpunt van het heulal was.

Wärk

Copernicus wordt ezien äs de grondlegger van de heliocentrische theorie, die stelt dät de zunne in 't midden van 't zunnestelsel steet en dät de pleneten derumhinne dreien. Dit in tegenstelling töt 't gebrukelijke wereldbeeld dät ze toe had, waorbie ze de eerde en mens äs middelpunt van 't heulal zag. Wel bleef e bie 't idee van Claudius Ptolemaeus dät de pleneten éénpaorige bewegingen maken en ok bevatten dit medel nog enkele tientallen epicykels (correctieve hulpcirkels um de bane van de pleneten kloppend te kriegen).

Ok ging e der vanuut dät alle andere steerns zich op dezelfde ofstand van de eerde bevunnen äs de zunne, mä wel veer buten de bane van de pleneet Seturnus. Hee schreef al zien ideeën in 1530 op in een groot wärk, 'De Revolutionibus Orbium Coelestium' ("Aover de umwentelingen van de hemellichamen").

Umdät disse theorie in tegensprake was mit de toemaolige leer van de Rooms-Kattelieke Kärke die 't wereldbeeld van Aristoteles en Ptolemaeus anhung, twiefelen Copernicus lange aover publikaosie. Eers nao tussenkoms van de jonge steernskundige Rheticus (Georg Joachim von Lauchen) uut Wittenberg stemmen Copernicus in mit de publikaosie. Hee gaf een vriend zien manuscript mit veur Rheticus, die 't uuteindelijk in 1543 leut drukken in Neurenberg. Volgens de legende kreeg e 't eerste exemplaar op zien starfbedde aoverhaandigd. De uutgever Osiander had der een veurwoord bie-edaon, mit de strekking dät de theorie aover de zunne äs middelpunt van 't heulal veural ezien mos worden äs een wiskundig medel en niet äs de realiteit.

Uut de tied

Copernicus kwam uut de tied in 1543 in Frauenburg (wät noe 't Poolse Frombork is) in 't Ermlaand en is in de kathedraal begraven. Noe is in de kathedraal en de biegebouwen een museum aover Copernicus evestigd.

Veur de ingank van 't kesteel van Olsztyn steet een bronzen standbeeld van Copernicus.

Controverse

De Rooms-Kattelieke Kärke nam an 't beginne gien stelling veur óf tegen Copernicus umdät de kärke de theorie niet äs gevaorlijk zag, mede vanwegen 't veurwoord van Osiander. Wieder waren zien egeven argumenten nog vere van aovertugend.

Oppositie tegen Copernicus zien theorie van de kärkelijke kante kwam eers toe protestanse theologen (waoronder Meerten Luther) disse theorie niet in aovereenstemming bevunnen mit de Biebel.

Eers toe Galileo Galilei de denkbeelden van Copernicus ging onderbouwen en verbreiden, is 't wärk van Copernicus ok deur de Rooms-Kattelieke Kärke op de lieste van verboden boeken ezet (de Index van 1616), waor 't weer van of-ehaold is naodät der een paor verbeteringen op an-ebrach waren (1758). Galilei raken wel arnstig in conflict mit de kärke. Hee is in de ban edaon en kreeg de leste tien jaor van zien leven huusarrest op-eleg deur Paus Urbanus VIII.

In de 17e eeuw bewezen de waornemingen en wetten van Johannes Kepler en de zwaortekrachtheorie van Isaac Newton 't Copernicaanse wereldbeeld observationeel en theoretisch.

Zie ok

Uutgaonde verwiezingen

Wikimedia Commons Commons: Niklaos Kopernikus - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.
Disse pagina is eschreven in 't dialect van Une