Verskil tüsken versys van "Feodalisme"

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 9: Regel 9:


In Duutslaand wisten de [[Liudolfingen|Ottonen]] dizzen toostaand teggen te holden deur biskhoppen te beneumen met wealdleken machte, den [[investituur]]. Pas in [[1037]] bevestigden keizer [[Koenraad II van et Heiligen Roomsen Riek|Koenraad II]] veur Italië et rechte van arfelekheid in den [[Constitutio de feudis]]. Den beschuldiging van [[simonie]], veural deur [[paus Gregorius VII]], leidden tot den [[investituurstried]]. Mit et [[Konkordoat van Worms]] van [[1122]] kwam doar an dizzen toostaand veur nen groten dele ne ende en betekkenden nen duudeleken antasting van et gezag veur den Duutsen Keizer.
In Duutslaand wisten de [[Liudolfingen|Ottonen]] dizzen toostaand teggen te holden deur biskhoppen te beneumen met wealdleken machte, den [[investituur]]. Pas in [[1037]] bevestigden keizer [[Koenraad II van et Heiligen Roomsen Riek|Koenraad II]] veur Italië et rechte van arfelekheid in den [[Constitutio de feudis]]. Den beschuldiging van [[simonie]], veural deur [[paus Gregorius VII]], leidden tot den [[investituurstried]]. Mit et [[Konkordoat van Worms]] van [[1122]] kwam doar an dizzen toostaand veur nen groten dele ne ende en betekkenden nen duudeleken antasting van et gezag veur den Duutsen Keizer.



==Eursprong==
==Eursprong==
[[Ofbeelding:Rolandfealty.jpg|thumb|[[Roland (ridder)|Roland]] vouwt zien hende ten tekken van [[manschop]] an [[Karel den Groten]]; uut nen skrift van nen ''[[chanson de geste]]''.]]
[[Ofbeelding:Rolandfealty.jpg|thumb|[[Roland (ridder)|Roland]] vouwt zien hende ten tekken van [[manschop]] an [[Karel den Groten]]; uut nen skrift van nen ''[[chanson de geste]]''.]]
[[Ofbeelding:Cleric-Knight-Workman.jpg|thumb|220px|De dree standen]]
Et feodalisme was egreujd uut den [[standenmoatschoppi-je]] van et laten [[Karolingiesen riek]]. Den [[Frankiesen Riek|Frankischen]] könningen stoolden eursprönkelek hun machte veural op den joarleksen veld- (leas: plunder-) tochten. Den könning kon zien kearls belonen uut den buut dee doarbi-j behoald wöd. Toen [[Karel den Groten]] nen groten dele van Europa veroaverd had, en doar buuten zien laandsgrenzen eigenlek gene rieken gebeeden ovaer waren um te plunderen, mös hi-j nen anderen wieze bedenken um zien kearls an zich te verplichten. Boavendien was et riekvö te groot veur den olderwetsen [[communicatie]] in den tied. Den könning was edwongen zunder ende op tocht te goan um plaatselek zien gezag of te künnen dwingen en zien belastingen ter ploatse ''op te eaten'', want dizze wödden veulal in natura voldoan. Hi-j had doarumme ploatseleken verteggenweurdigers neudig en uut dizze - anvankelen- ambtenoaren is den [[aristocratie|adelstaand]] ontstoan.
Et feodalisme was egreujd uut den [[standenmoatschoppi-je]] van et laten [[Karolingiesen riek]]. Den [[Frankiesen Riek|Frankischen]] könningen stoolden eursprönkelek hun machte veural op den joarleksen veld- (leas: plunder-) tochten. Den könning kon zien kearls belonen uut den buut dee doarbi-j behoald wöd. Toen [[Karel den Groten]] nen groten dele van Europa veroaverd had, en doar buuten zien laandsgrenzen eigenlek gene rieken gebeeden ovaer waren um te plunderen, mös hi-j nen anderen wieze bedenken um zien kearls an zich te verplichten. Boavendien was et riekvö te groot veur den olderwetsen [[communicatie]] in den tied. Den könning was edwongen zunder ende op tocht te goan um plaatselek zien gezag of te künnen dwingen en zien belastingen ter ploatse ''op te eaten'', want dizze wödden veulal in natura voldoan. Hi-j had doarumme ploatseleken verteggenweurdigers neudig en uut dizze - anvankelen- ambtenoaren is den [[aristocratie|adelstaand]] ontstoan.



==Den feodalen standenmoatschoppi-je==
==Den feodalen standenmoatschoppi-je==
[[Ofbeelding:Cleric-Knight-Workman.jpg|thumb|220px|De dree standen]]
De dree staanden waren:
De dree staanden waren:
*Den [[geestelekheid]];
*Den [[geestelekheid]];
Regel 45: Regel 43:
==Uutgoande verwiezing==
==Uutgoande verwiezing==
* [http://mens-en-samenleving.infonu.nl/politiek/14963-de-europese-en-aziatische-transitie-naar-feodalisme.html De Europesen en Aziatischen oavergäng noar feodalisme]
* [http://mens-en-samenleving.infonu.nl/politiek/14963-de-europese-en-aziatische-transitie-naar-feodalisme.html De Europesen en Aziatischen oavergäng noar feodalisme]



[[Kattegerie:Achterhooks_artikel]]
[[Kattegerie:Achterhooks_artikel]]

Versy up 20:55, 8 aug 2009

Et feodalisme of den feodaliteit (van et Latiensen feudum of leen) is nen begrippe in den geskieds- en rechtswetenschop en in den socioalen wetenschoppen woarin nen moatschoppeleken orde wödt beneumd. Et geet oaver et in leen geaven van gebeeden woar nen onderlingen verplichting tot trouw, bi-jstaand en et betoalen van schattingen teggenoaver stoand. Et weurd feodalisme wöd in den middeleeuwn nog neet ebruukt. Tiedens den Fransen revolusie wöd den beneuming in slechte zin ebruukt. Den rundumme 1789 in zwang ekommen uutsproak Féodalité beskref den deur et leenstelsel ontstoane staandenmoatschopi-je mit heur veurrechten.

Karl Marx bruukten den beneuming feodaal um den produktieverholdingen an te geaven dee bestoanden tussen den tied van den sloaverni-j en den tied van het (vröge) kapitalisme.

Begin

Anvankeliek wödden de lenen deur den Könning an rieken - veural uut et leager - veur nen bepoalden tied in bruukleen of-estoan. Den leenkearl legden nen eed (foedus) of dat hi-j et gebeed in name van den könning zol regieren en dat hi-j den könning in geval van krieg met zien kearls op et slagveld bi-j zol stoan. Den band tussen leenkearl en leenhere was tweeziedig : an den ene kante stoanden zie mekaar bi-j, én in doad én in et zelfbeeld van den feodale heern en leenkearls en an dee andere kante hadden de edelleu nen romantiesen opvatting van hun toak en plicht woarin unveurweerdeleke trouw en zelfopoffering nen groten rolle spölden. Dat dizzen ideale, in völle romans beskreaven ridderlekheid, volstrekt neet mit den warkelekheid oaveren kwam, deed doar neet völle toe.

Doar bestoand nen uutgebreiden gewoonterecht dat dee rechten en plichten van den leenhere (den vörst) en den leenkearl (den kearl dee nen gebeed in beheer ontving) reagelden. In West-Francië gingen in den löp van den 9den eeuwe völ edelleu zich echter steeds unofhänkeleker opstellen, en greujden hun gebeeden uut tot feitelek unofhänkeleken vörstendommen dee zie deur verarving (trouwen met arfdochters) en krieg probierden te vergroten. Dee tiedeleken eerd van et leen kwam in et gedrang deur et streaven noar arfelekheid van dee leenkearls en et brgip was dusdoanig algemeen dat den könning doar met zien beperkte middelen neet good teggen op kon treaden. Et deur keizer Karel de Kale in 877 uutgeveerdigden Capitulare van Quierzy gaf den arfelekheid nen wetteleken groand.

In Duutslaand wisten de Ottonen dizzen toostaand teggen te holden deur biskhoppen te beneumen met wealdleken machte, den investituur. Pas in 1037 bevestigden keizer Koenraad II veur Italië et rechte van arfelekheid in den Constitutio de feudis. Den beschuldiging van simonie, veural deur paus Gregorius VII, leidden tot den investituurstried. Mit et Konkordoat van Worms van 1122 kwam doar an dizzen toostaand veur nen groten dele ne ende en betekkenden nen duudeleken antasting van et gezag veur den Duutsen Keizer.

Eursprong

Roland vouwt zien hende ten tekken van manschop an Karel den Groten; uut nen skrift van nen chanson de geste.
De dree standen

Et feodalisme was egreujd uut den standenmoatschoppi-je van et laten Karolingiesen riek. Den Frankischen könningen stoolden eursprönkelek hun machte veural op den joarleksen veld- (leas: plunder-) tochten. Den könning kon zien kearls belonen uut den buut dee doarbi-j behoald wöd. Toen Karel den Groten nen groten dele van Europa veroaverd had, en doar buuten zien laandsgrenzen eigenlek gene rieken gebeeden ovaer waren um te plunderen, mös hi-j nen anderen wieze bedenken um zien kearls an zich te verplichten. Boavendien was et riekvö te groot veur den olderwetsen communicatie in den tied. Den könning was edwongen zunder ende op tocht te goan um plaatselek zien gezag of te künnen dwingen en zien belastingen ter ploatse op te eaten, want dizze wödden veulal in natura voldoan. Hi-j had doarumme ploatseleken verteggenweurdigers neudig en uut dizze - anvankelen- ambtenoaren is den adelstaand ontstoan.

Den feodalen standenmoatschoppi-je

De dree staanden waren:

Den economie van dee dagen was neet of nauweleks op geld egroand en den opbrengst van den laandbouw was vri-jwal de enige bronne van riekdom. Umdat ruulhandel en betoalingen in natura nen groten rolle spölden, was et unmeugelek um groand op groten schoal te verkopen of te verhandelen. Neet allenig was dat binnen et leenstelsel ungebruukelek, den kleinen muntumloop leet dergeleken oaverskrievingen neet toe. Et was doarumme veur den adel van groot belang et onderdele 'arbeid' op et laand dat zi-j bezaten vast te künnen holden. In sommige laanden van Europa, bieveurbeeld Polen, ging hun macht zo wiet dat doar uutendelek nen wet wöd an-enommen dat iemand ofwal nen here oaver heurigen möst wean of dat nen heurigen nen here had. Het wöd doarmet unmeugelek um vri-je boer te wean.

Wieter waren doar nog onvri-jen dee geen eigendom hadden, noamelek liefeigenen en onvri-jen dee zelf et bezit van nen ander vörmden sloaven.

Doar waren ok unvri-jen dee in dienst van hoge edelleu of den könning stoanden dee noa generoasie opklommen op tot nen ni-jen adelstand, den ministerialen of den ridderschop. In teggenstelling tot den olde adel stamt dizze ridderschop dus neet of van vri-je eigengearfden, moar van unvri-jen.

Den ofbroak van et feodalisme

Noa et joar 1000 begonnen langzamerhand de olde steedn, veulal nog uut de Romiensen tied, wier te greuj en doar wödden ni-je steedn en darpen sticht um den greujende bevolking te huusvesten. Ok den handel kwam wier op gäng. Steedn wödden veural deur hun muren nen machtsstuk van belang en dit leidden uutendelek veural in Vloanderen en Italië tot et ontstoan van machtige steedn dee in verzet konden kommen teggen den alleenheerschoppi-je van den adel en geestelekheid.

Den groten pestepidemie van 1347 maakten n ende an ne tied van vasten bevolkingsgreuj en et wankele eavenwicht tussen den oogst en de voedselbehoofte. Umdat n darde van de plattelaandsleu was estoarven en völ laand doarum onbebouwd blef, konden de heurigen en boern in 1352 veermoal zoveul veur eur groan vroagen. De lonen mössen dus ok stiegen. Arbeidsscheerste gaf den mangs uut hun darpen evlögte heurigen nen gooden graond um te underhändelen; allenig wanneer zi-j vri-j wödden, wollen zi-j wier trögkeren noar et laand van hun olden here. Feodale heern dee deur de veurtdurenden kriege en hun uutbundigen leavensstiel in de problemen kwamen, mössen steeds meer heurigen en ook hele darpen den vri-jheid geaven.

Tiedens den renaissance verloar et feodalisme völ invlood in West-Europa. Steeds meer lenen veelen in de hende van steeds minder adelleken families deur verarving. Zo hadden Vlaonderen, Hollaand en Luxemburg eursprönkelek ieder hun eigen graaf of groothartog, moar uutendelek was dat deezelfden kearl. Uutendelek ontstoanden doardeur mangsmoal twee grote bondgenotschappen in de vörm van nen lappendeaken dee mekaar de machte bestreaden zoas den Hooken en Kabeljauwen of - in Engelaand - den Lancasters en den Yorks. Rundumme 1500 was et feodalisme tot zien bloodigen endstried ekommen en waren doar wier könningen dee prbierden hun absoluten machte te herstellen. Den adel blef mangsmoal wal bestoan, moar wöd tot höfadel in-ekrompen.

Formeel wödden dee feodale rechten ofgeschaft deur den invlood van de Fransen Revolusie en den doaropvolgenden Fransen bezetting van delen van Europa. Met noame Napoleon hef bie-edroagen tot et bestuurleken systeem zoas wi-j dat teggenwoordig kent, mit gemeenten in ploats van heerlekheden, departementen in ploats van op feodale groafschappen en dergeleken egroanden proveensies, enzowieters.

In Midden- en Oost-Europa blef et feodalisme echter nog längen tied bestoan. In Ruslaand wöd dit pas in 1917 officieel ofgeschaft.

Zee ok

Uutgoande verwiezing