Kleverlaands

Taelgebied van t Kleverlaands

t Kleverlaands in relaosie tot naoburige dialekten

t Kleverlaands is n verzaemelnaeme veur de Nederfrankiese dialekten die in Nederlaand spreuken worden in Zuud-Gelderlaand, Nederlaands Noord-Limburg, t Laand van Cuijk in Noord-Braobaant en in Duutslaand in t Laand van Kleef.

De Duutse term Kleverländisch is oorspronkelik de term veur t dialekt van t Laand van Kleef, mar is deur de dialektoloog Jan Goossens veur de hiele greensoverskriedende regio overneumen. t Kleverlaands vormt n groep dialekten die t meerst overienkomen mit t Braobaants en t Zuud-Gelders, en in mindere maote ok mit t Limburgs, al bin de Limburgse invloeden op t Kleverlaands slim klein. Allienig de meerst zudelike dialekten van t Kleverlaands rond de stad Venlo, dat wil zeggen de dialekten in t zonuumde mich-kertier, hebben meer gemien mit t Limburgs. Disse dialekten worden weliswaor bi'j t Kleverlaands indield, mar hebben n starke invloed ondergaon van t zudeliker spreuken Oost-Limburgs.

Van de 17e tot veer in de 19e ieuw wordde t Nederlaands in dit gebied as ambtstael bruukt, en tot an de Twiede Wereldoorlog wordde t Nederlaands zelfs nog in inkelde karken as karktael bruukt. Adolf Hitler verbeud vanof 1936 t Nederlaands te bruken.

Geografiese ofbaokening

Zuud-Gelders neffens Jo Daan (raoze) vergeleken mit t Kleverlaands neffens Jan Goossens (blauw)

Topografiese verspreiding van t Kleverlaands (blauw) en Oost-Bargies (gruun) neffens de definisies van Georg Cornelissen en Jan Goossens. De witte vlekke binnen t Kleverlaands is t taeleilaand van Pfalzdorf en omkrieten.

t Kleverlaands wordt tot de dialekten van de Zudelik-sentraole groep rekend, waortoe ok t Braobaants beheurt. De ofgreenzing tot t Braobaants is deur verskillende auteurs op verskillende manieren benaoderd. Zo rekent Jo Daan t Noord-Limburgse Kleverlaands tot t Braobaants en t Gelderse Kleverlaands tot t Zuud-Gelders, terwiel Jan te Winkel Jacques van Ginneken en Jan Goossens de greens trekken bi'j de ijs/ies-isoglosse. Tieleweerds, Nederbetuws en Laand van Maos en Waols worden zo bi'j t Braobaants indield.

Naor t noorden is der n overgang tot t Utrechts en t Veluws. De greens wordt definieerd deur de gij/jij-isoglosse, die tegenwoordig saemenvaalt mit de Rien. In t oosten vormen de Liemers dialekten n ongewoon brede overgangszaone tussen t Nederfrankies en t Nedersaksies, waor ter heugte van de Oolde Iessel de ienhieds-meervooldsliende de dialektgreens vormt.

In t zuudoosten gaot t eigenlike Kleefs langes de Nederrien over in t Wezelse dialekt en vervolgens in de dialekten van t westelike (Rienlaandse) Ruhrgebied(Mülheim an de Ruhr (Mölmsch), Duusburg, Oberhausen, Essen-Werden).

De vertwieklaankingsliende (ij/ie-isoglosse, mijn/mien-linie) skeidt t Kleverlaands in t westen van t Braobaants, mar ok de Diest-Ni'jmegenlinie (ou/al-isoglosse of houden/halten) wordt daorveur bruukt.

De zudelike skeidsliende tussen t Kleverlaands en de Limburgse dialekten wordt vormd deur de Uerdinger linie. Mar bi'jgelieks t dialekt van Krefeld het alweer alderhaande Ripuariese eigenskoppen, zo as esch in plak van ik, j- an t begin van n woord in plak van /g/ (jedöns "Gedöns"), velarisaosie van taandklaanken (onger "unter"), en de typiese betekenisonderskeidende betoning die zowel de Limburgse as de Ripuariese dialekten kenmarkt.

t Mich-kertier of Zuud-Gelders Limburgs in de omkrieten van Venlo wordt ok wel as n aparte dialektgroep zien.

Veurbielden

• „Ek heb noch efkes afgewaachd, ob dat, wach’e min seggen wold.“
  • „Ich habe noch kurz abgewartet, was Du mir sagen wolltest.“
  • (Stl.) „Ik heb nog even ofwaacht wa'j mien zeggen wollen.“
• „En den Wenter stüwe di drööge Bläär dörr de locht eröm“ (Georg Wenker Satz 1)
  • „Im Winter fliegen die trockenen Blätter in der Luft herum.“
  • (Stl.) „In de winter wi'jen de dreuge blaederen rond in de locht.“
• „Et sall soon üttschaije te shnejje, dann werd et wäär wer bäter.“ (Wenker Satz 2)
  • „Es hört gleich auf zu schneien, dann wird das Wetter wieder besser.“
  • (Stl.) „t Zal zo ophoolden mit sni'jen, dan wordt t weer weer beter.“
• „Hej es vörr vier of säss wääke gestörwe.“ (Wenker Satz 5)
  • „Er ist vor vier oder sechs Wochen gestorben.“
  • (Stl.) „Hi'j is vier of zes weken leden sturven“
• „Het füür was te hätt, die kuuke sinn ja an de onderkant heel schwaort angeschröt.“ (Wenker Satz 6)
  • „Das Feuer war zu heiß, die Kuchen sind ja unten ganz schwarz gebrannt.“
  • (Stl.) „t Vuur was te hiete, de koeken bin an de onderkaante hielendal zwart anbraand.“
• „Hej dütt die eikes ömmer sonder salt än pääper ääte.“ (Wenker Satz 7)
  • „Er isst die Eier immer ohne Salz und Pfeffer.“
  • (Stl.) „Hi'j eet de eichies altied zonder zoolt en peper./ Hi'j doet de eichies altied zonder zoolt en peper eten.“

De Duusburger Johanniter Johann Wassenberch het in de 15e en 16e ieuw riegelmaotig antekenings over plaetselike en wereldwiede gebeurtenissen maekt, die ons inzicht geft in hoe ze in die tied in t Kleverlaandse gebiedsdiel praotte:

's doenredachs dair nae woerden die twe gericht ende op raeder gesatt. Eyn gemeyn sproeke: 'Dair nae werck, dair nae loen.' Die ander vyf ontleipen ende entquamen dat doch nyet goit en was.

(oe = u, ai = aa, ae = aa)

Dld.„Am Donnerstag danach wurden die zwei gerichtet und auf Räder gesetzt. Ein bekannter Spruch: 'So wie das Werk, so der Lohn.' Die anderen fünf flohen und entkamen, was nicht gut war.“

Stl.„De volgende donderdag wordden de twie veroordield en op raeder zet. n Bekend gezegde: 'Zo as t wark, zo is t loon.' De aandere vief ontleupen [t] en ontkwammen, wat toch niet goed was.“

Variaanten binnen t Kleverlaands

In Duutslaand vormt t Kleverlaands t noordelikste diel van t Nederfrankiese taelgebied. t Bestaot uut de dialekten van Kleef, Goch, Kevelaer, Straelen, Meurs, Vluyn en Rienbarg (Rheinberg). Onderling verskillen de nuumde dialekten. Disse verskillen liggen veural in de veraandering van de oolde West-Germaanse lange klinkers en twieklaanken /i:/, /u:/, /au/ en /ai/

Regionaole verskillen tussen de Kleverlaandse dialekten

Hoogduuts	Stellingwarfs	Kleefs	Gochs	Rienbargs	Straelens	Vluyns	Limburgs
Zeit	tied	tiit	tit	tit	tiit	tiit	tied
Haus	huus	huus	hüs	hüs	huus	huus	hoes
Kraut	kruud	kruut	krüt	krüt	kruut	kruut	kroed
Baum	boom	boom	boom	boom	buem	boum	boum
Bein	bien	been	been	been	bien	bein	bein

De omkrieten van Venlo kenmarkt him deur de vorm mich van "mij", dit gebied wordt dan ok t mich-kertier nuumd en wordt ok as n apart dialekt zien (Zuud-Gelders Limburgs).

De laeste ontwikkelings

Zowel Giesbers as Cornelissen zaggen dat de rieksgreens almar meer n taelgreens worden is: waor vroeger nog huweliken over de greens sleuten wordden, is dat tegenwoordig niet meer t geval. Benaemen in Duutslaand is t Kleverlaands stark an t vergriezen; de jeugd prat n Rienlaands regiolekt.

t 'Gat' van Pfalzdorf

Ten zuden van Kleef he'j n taeleilaand in t Kleverlaandse taelgebied. t Is op de kaorte mit n witte vlekke angeven. Dit is de omkrieten van Pfalzdorf, legen tussen de plakken Goch, Kalkar en Kleef. Pfalzdorf wordde in de 18e ieuw sticht deur n groep protestaanten uut Bad Kreuznach en Simmern in de Keurpalts, die via Nederlaand naor Amerika wol reizen. Bi'j Skinkenskaans wordde ze liekewel de deurtocht deur Nederlaand weigerd en zo bin ze in t laand van Kleef blieven steken. Van de stad Goch kregen ze in 1741 n stokkien heide toewezen waor ze bin gaon wonen. Omdat t n protestaants dörp in n katholieke streek was, het de groep heur eigen Paltsiese dialekt haandhaeven kund. Dit dialekt, n mingeling van Rienfrankies en Moezelfrankies, wordt liekewel deur de jongere generaosie van now nog krapan spreuken.

Zie ok

• Zuud-Gelders

Uutgaonde verwiezings

• De Nederrien en Zuud-Sleeswiek: Twie greensregio’s en heur verhoolding tot heur buren en minderheden (Engels)
• Plattsatt - Mundart in Kleve und anderswo... (Duuts)

Streektaolen in Nederlaand en Vlaanderen

Nedersaksies en Friso-Saksies     Achterhooks · Draents · Gelders-Oaveriessels · Grönnigs · Sallaands · Stellingwarfs · Tweants · Tweants-Groafschops · Urkers · Veluws · Skokkers† Westlaauwers Frais Hindeloopers · Kleifries · Noordhoeks · Oosterskellings · Schiermonnikoogs · Westerskellings · Wooldfries · Zuudwesthoeks Nederfrankies en Friso-Frankies Amelaands · Bildts · Braobaants · Hollaands (Utrechts-Alblasserweerds · Zuud-Hollaands) · Kleverlaands · Limbörgs · Oost-Vlaams · Stadsfries · Westfrais · West-Vlaams · Zais · Zuud-Gelders

Dit artikel is skreaven in et stellingwarvsk, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.