Naar inhoud springen

Inheemse Amerikanen

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy
De spreaiding van alle Inheems Amerikaanse stammen tusken de joaren 1300 en 1535. Klikt op et plaatjen vuur ne oetvergroting en de namen bie de siefers.

Inheemse Amerikanen zeent alle oorsproonkelike volker dee op et wearlddeel Amerika leawt of leawden, vúúrdet de Europeanen kömmen en et laand koloniseerden. In de volksmoond wordt ze wal es Indianen neumd. Toch is dit een misverstaand, wat bie Columbus wegkeump. Den meanden at he in India was, toen as he in 1492 in Amerika an laand köm. Doarumme neumden hee de volker dee as he tröf Indianen.

Et gef doezende verskeaidene stammen van Inheemse Amerikanen, dee as allemoal öare egene gebroeken, tradisies en sproaken hebt. Öar verleden spant verskeaidene doezende joaren. Sommige van disse volker warren of -vuural in et Amazonegebeed- zeent Jacht-gadderaars. Mer et gef der ook nen hoop dee as an vishoolderieje en boeren deden. De noaloatenskop doarvan is oawer de hele wearld verspreaid eraakt, zo as bv. mais, earpel en tabak. Vake deden volker ook beaide boeren en jagen. In vuural Zuud-Amerika bouwden inheemsen grote, vernemstige steaden en wonden ze te hope in grote keaizerrieken en stoaten.

Völle hudige Amerikaanse stoaten hebt nog beheurlik wat Inheems Amerikaanse inwonners. Vuural in Belize, Bolivia, Colombia, Ecuador, Greunlaand. Guatemala, Mexiko en Peru. Der wordt sowieso mear as doezend verskillende inheemse sproaken ekuierd. Sproaken as Quechua, Aymara, Guaraní, Mayaanse sproaken en Nahuatl hebt verskeaidene miljoenen sprekkers. Völle Inheemsen hooldt min of mear vaste an öare oolde gebroeken, zo as geleuf, wodöanig as ze met mekoar umme goat en vuur leawensoonderhoold. Vake is de oolde kultuur luk an epast op de hudige tiedsgeest. Een antal inheemse volker leawt nog redelik of eslötten van de Westerse wearld. Wat volker zeent nog nooit ontdekt of an esprökken.

Volkstrek noar de wearlddelen

[bewark | bronkode bewarken]
Kaarte van de eerste volkstrektochten

Wodöanig, wonnear en woerlangs as et korrekt egoan is met de volkstrek blif nog aait een disterpeunt vuur gelearden[1]De gedachte dee as de meeste bieval krig, meant at de eerste volker tusken 40.000 en 16.500 joar terugge via de laandbrugge in de Beringstroat van Siberië noar Alaska treuken. Et gef leu dee meant det 24.000 joar terugge der leu in et noorden van Yukon wonden[2] doo at de zeespegel beheurlik edaald was duur den Kwartiearen Iestied. Spoers dee leu hebt achterloaten in et Old Crow-bekken in Yukon wordt eskatt op 40.000 joar oold.

Gelearden nemt an at disse leu kuddes van groot weeld -dee as rechtevoort oet estörven zeent- evolget zeent oawer iesvrieje duurgänge tusken de Laurentide en de Cordilleraanse ieskappe.[3]

Ne aandere route gung te voot of met nen boot langs de noordwestkuste op Zuud-Amerika an.[4] Bewies hiervuur zol bedekt wean tiedens ne zeespegelopkomst van mear as 120 meter noa den lesten iestied.[5]

De tiedsspanne tusken 40.000 en 16.500 joar zal nog wal eawen een disterpeunt bliewen. Oawer een antal zaken zeent de gelearden et wal eens:[6]

  • Ofstamming oet Centraal Azië.
  • Fleenke oetspreaiding oawer et Amerikaanse wearlddeel an et eande van de Leste Iestied, tusken 16.000 en 13.000 eleden.

De Cloviskultuur is de vrogste zekere paleo-indiaanse kultuur in et Amerikaanse wearlddeel. Disse kultuur keump ongevear 11,500 carbonjoaren eleden[7]. Dit steet geliek an ongevear 13.500 töt 13.000 kalenderjoaren terugge. In 2014 wör et autosomale DNA van een 12.500+-joar oold keend oet Montana etest. Et keend wör kort bie verskeaidene Clovis-vuurwoarpen eveunden. De oetkomsten geewt an det et keend bie een volk heurden wat direkt ofstamden van hudige Zuud- en Middel-Amerikaanse volker en nauw verwaant was an hudige Noord-Amerikaanse Inheemse volker. Dit duudt der op det der al vrog ne skeaid köm tusken Noord Amerikaanse volker en Zuud- met Middel-Amerikaansee volker.

Wiedters wör der in 2007 in Mexiko et geraamte van een pubermeadken eveunden in et oonderwatergrottensteelsel Sac Actun. De gelearden neumden et Naia. Oet DNA-oonderzeuk bleek at et geraamte 13.000 joar oold is en doarmet et euldste geneties onbeskadigde geraamte van een meanske wat ooit in op et Westelike Halfroond eveunden is. Et DNA teunden an at Naia Aziatiese DNA-kenmoarken har, liek as moderne Inheemse volker.[8]

[bewark | bronkode bewarken]
  1. ↑ National Geographic Society. Atlas of the Human Journey-The Genographic Project.1996 – 2009. Bekekken op 6 oktober 2009
  2. ↑ Spencer Wells en Mark Read. The Journey of Man - A Genetic Odyssey. Random House, 2002. ISBN 0-8129-7146-9. Blz. 138–140. Bekekken op 21 November 2009
  3. ↑ Scientific American - The peopling of the Americas: Genetic ancestry influences health. Bekekken op 17 november 2009
  4. ↑ American Antiquity - "Alternate Migration Corridors for Early Man in North America". Joargaank 44, oetgawe 1. Jan 1979. Blz. 2
  5. ↑ Center for Climate Systems Research. 68 Responses to "Sea will rise 'to levels of last Ice Age'". Columbia University. Bekekken op 17 November 2009
  6. ↑ S.L. Bonatto en F.M. Salzano. "A single and early migration for the peopling of the Americas supported by mitochondrial DNA sequence data". National Academy of Sciences. 1997. Joargaank 94, oetgawe 5. Blz. 1866 – 1871.
  7. ↑ Enotes.com. #39. The Concise Oxford Dictionary of Archaeology.' Bekekken op 27 meart 2011
  8. ↑ ABC Online. 13,000-year-old skeleton found in Mexican cave oldest ever uncovered in western hemisphere: study. 16 mei 2014
Van "https://nds-nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Inheemse_Amerikanen&oldid=330351"