Eyrsten Kamer

Den Eyrsten Kamer van de Ståten-Generaal, meysttyds afekört töt Eyrsten Kamer, is tohoupe med den Tweyden Kamer de Neaderlandske Ståten-Generaal, dee gåt oaver et dagelikse bestüür van Neaderland. Den Eyrsten Kamer wördt ouk wal "kamer van reflekty" of "senatenkamer" enöömd, un hevt as vöärnaamsten taak üm te kyken of nye wetten van gode kwaliteit un uutvoorbår sint. De senatoren van den Eyrsten Kamer wordet eköäsen döär de Provinsiale Ståten un de keesleden van de Karibiske Eilanden[1].

Geskedenisse

Den Eyrsten Kamer wörd in 1815 insteld döär Köänig Willem I, as deyl van et nye tweykamerstelsel når Brits vöärbeeld[2]. De bedoling is dat den Eyrsten Kamer as en "bolwark vöär den troun" solde warken - en tegenwicht tegen den meyr demokratisken Tweyden Kamer. Töt 1848 wörden de leaden van den Eyrsten Kamer benöämd döär den köänig. Nå de grundwetshersening van Thorbecke in 1848 wordet se eköäsen döär de Provinsjale Ståten[3].

Den Eyrsten Kamer hevt seyd syn untstån verskeidene veranderingen döärmaked. In 1922 köäm der algemeen keesrecht vöär vrouwlüde, un in 1983 wörd et antal leaden vastelegd up 75[4]. In 2010 kregen de Karibiske Eilanden Bonaire, Sünt Eustatius un Saba as "bysundere gemeynden" ouk stemrecht vöär den Eyrsten Kamer[5].

Taken un bevoogdheiden

Den Eyrsten Kamer hevt dree hoofdtaken:

Medwetgeaving

Den belangryksten taak van den Eyrsten Kamer is et bekyken van wetsvöärslage dee al döär den Tweyden Kamer anenöämen sint. Den Eyrsten Kamer kan en wet allenig noch annemmen of afwysen, mär neet meyr veranderen[6]. By et bekyken let den Eyrsten Kamer vöäral up:

Rechtmåtigheid - past den wet binnen de grundwet un andere wetten
Uutvoerbårheid - is den wet praktisk uut to voren
Handhaavbårheid - kan den wet good ehandhaavd worden
Samenhang med andere wetten

As den Eyrsten Kamer en wetsvöärslag afwist, geyt et heylendal terügge når den Tweyden Kamer un müttet se van vöär af an beginnen[7].

Kontrole van de regeyring

Den Eyrsten Kamer kontroleert, net as den Tweyden Kamer, de regeyring. Dit döt se döär:

Et stellen van vrågen an ministers un ståtssekretårissen
Et holden van debatten oaver regeyringsbeleid
Et recht van interpellaty - ministers up et matje ropen
Et recht van enquête - undersöök doon når bepålde saken

De kontroleyrende taak is minder stark as dee van den Tweyden Kamer, umdat den Eyrsten Kamer ginne motys van wantrouwen kan indenen tegen individuäle ministers[8].

Verteagenwoordiging

Den Eyrsten Kamer verteagenwoordigt, tohoupe med den Tweyden Kamer, et neaderlandske volk. De senatoren doot et der vake by, se hebbet vake ouk noch ander wark. Dit gevt öär en breyd perspektiv up de samenleaving[9].

Samenstelling un warking

Verkesingen

De leaden van den Eyrsten Kamer wordet elke veer jår indirekt eköäsen döär de leaden van de Provinsjale Ståten un de kessleden van de Karibiese Eylanden. De verkesingen vindet stee dree månden nå de provinsjale verkesingen[10].

Et antal stemmen wat elke provinsje hevt, hangt af van et antal inwoners. Gröttere provinsjens as Süüd-Holland un Noord-Holland hebbet dus meyr invlood up de samenstelling van den Eyrsten Kamer as kleinere provinsjens[11].

Werkwys

Den Eyrsten Kamer kümt normalerwys eyn mål in de weake by mekander, up dinksdag. De vergaderingen sint oapenbår un besökers magget der by weasen[12]. De dagelikse leiding is in handen van den vöärsitter, dee döär de leaden van den Eyrsten Kamer selvs eköäsen wordet.

De meyste arbeid geböärt in de kommissys. Der sint vaste kommissys vöär bepaalde underwarpen, so as:

Binnenlandse Saken
Europeeske Saken
Finansjen
Justitie
Ekonomiske Saken
Sosiale Saken

Elke kommissy besteyt uut en antal senatoren van verskillende partyen[13].

Verskil med den Tweyden Kamer

Den Eyrsten Kamer underskeidet sik up verskeidene punten van den Tweyden Kamer:

Gin recht van amendement (können ginne wetten veranderen)
Ginne initiativwetten (können selvs ginne wetten vöärstellen)
Parttyd-politici in steade van voltyd
Indirekte verkesingen
Minder vergaderingen
Kleiner (75 leaden teagenoaver 150)

Dit past by de rolle as "kamer van reflektion"[14].

Kritik un diskussy

Oaver den Eyrsten Kamer is der regelmatig diskussy. Summige vindet dat den kamer afeskaft worden müt, umdat et en undemokratisk element in et systeem sou weasen. Andere vindet jüüst dat den Eyrsten Kamer en nuttige rolle vervult as "kwaliteitskontroleur" van nye wetten[15].

Vöärstanders wyset up:

De togevogde warde van en tweyde bekyking van wetten
De rolskeiding tüsken "politike debat" (Tweyden Kamer) un "juridiske totsing" (Eyrsten Kamer)
Den rüstigen, reflektiven sfeer in vergelyking med den Tweyden Kamer
De kombination van politike un maatskapelike ervåring by de senatoren

Teagenstanders brenget når vöären:

Et undemokratiske karakter van indirekte verkesingen
De beperkte demokratiske legitimiteyt
De mögelikheid van politike blokkeringe
De dubbeling van wark med den Tweyden Kamer[16]

Vöärsitters

Vöärsitters van den Eyrsten Kamer seyd 1983[17]:

Jan Braks (CDA, 2023-nou)
Jan Anthonie Bruijn (VVD, 2019-2023)
Ankie Broekers-Knol (VVD, 2013-2019)
Fred de Graaf (VVD, 2011-2013)
René van der Linden (CDA, 2009-2011)
Yvonne Timmerman-Buck (CDA, 2003-2009)
Gerrit Braks (CDA, 2001-2003)
Frits Korthals Altes (VVD, 1997-2001)
Herman Tjeenk Willink (PvdA, 1991-1997)
Piet Steenkamp (CDA, 1983-1991)

Seatelverdeyling

Antal seatels per party nå de verkesingen van 2023[18]:

BBB: 16
GL-PvdA: 14
VVD: 10
D66: 6
PVV: 6
CDA: 5
PvdD: 4
SP: 3
CU: 3
FvD: 2
SGP: 2
50PLUS: 1
DENK: 1
Volt: 1
OSF: 1

Totaa: 75 seatels

Verwysingen

[1] Grundwet vöär et Köningriek der Neaderlanden, artikel 55 [2] Pippel, J.G. (1976). Het Reglement van Orde van de Eerste Kamer der Staten-Generaal [3] Visscher, G. (1994). Parlementaire invloed op wetgeving [4] Grundwet vöär et Köningriek der Neaderlanden, artikel 51 [5] Wet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (2010) [6] Grundwet vöär et Köningriek der Neaderlanden, artikel 85 [7] Bovend'Eert, P.P.T. & Kummeling, H.R.B.M. (2017). Het Nederlandse parlement [8] Berg, J.T.J. van den (1994). De Eerste Kamer, of: de zin van rivaliteit [9] Engels, J.W.M. & Knol, M. (2019). Het staatsrecht van het Koninkrijk der Nederlanden [10] Kieswet, artikel U 1-15 [11] Grundwet vöär et Köningriek der Neaderlanden, artikel 55 [12] Reglement van Orde van de Eerste Kamer der Staten-Generaal [13] Hagelstein, G.H. (1991). De parlementaire commissies [14] Berg, J.T.J. van den & Vis, J.J. (2013). De eerste honderdvijftig jaar [15] Koole, R. (2019). Twee pijlers: Het wankele evenwicht in de democratische rechtsstaat [16] Peters, J.A. (2007). De Eerste Kamer: traditie en toekomst [17] Parlementair Documentatie Centrum. Voorzitters Eerste Kamer 1983-heden [18] Kiesraad (2023). Officiële uitslag Eerste Kamerverkiezing 2023