Butan

Köäningryk Butan འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ (Dzongkha) Druk gyal khab
Vlagge van Butan	Wåpen van Butan
Ligging van Butan
Basisgegeavens
Officiele språke	Dzongkha
Höyvdstad	Thimphu
Regeringsform	Unitäär parlementäär halvgrundwettelike monarchy
Godsdeenst	Buddisme
Geografy en bevolking
Uppervlakde - Water	38.394 km² 1,1%
Inwoanertal - Dichtheid	727.145 (2022) 20,3 inw./km²
Koordinaten	27° 25′ N, 90° 26′ O
Oaverige
Münteynheid	Ngultrum (BTN)
Tydzone	UTC+6 (BTT)
Web | kode | tel.	.bt | BT | +975

Butan (dzongkha: འབྲུག་ཡུལ་ Druk Yul), officiääl et Köäningryk Butan, is nen binnenståt in Süüdasie. Et land ligt in den ousteliken Himalaya, tüsken Tibet in et noorden un India in et süden. Et köäningryk is bekend üm et beleid van bruto nationaal gelük, syne unike kultuur un syn budistiske gelöyv.

Land

Butan ligt tüsken de 26° un 29° noorderbreydte un tüsken de 88° un 93° ousterlängde. Et land hevt ne uppervlakte van 38.394 km². Et is en binnenland dat grenset an Tibet (Volksrepublik China) in et noarden un an India in et süden, ousten un westen.

Et land hevt drey geografiske gebeden:

• De südelike vöötbargen van den Himalaya
• De centraal eleagene deylen med den Swarten Barg
• Den Grouten Himalaya in et noarden med eywigen sney

Den höygsten barg van Butan is den Gangkhar Puensum (7570 m), den höygsten barg up de wearld dee noch nooit beklümmen is. Et depeste punt ligt in et dal van de Drangme Chhu (97 m).

Klimaat

Et klimaat wesselt stark per streake un höygde. In et süden is et subtropisk med heyte summers un milde winters. De barglanden in et noarden kent strenge winters un köle summers. Den meysten reagen valt tydens den süüdwestmonsoon van juni töt september.

Geskedenisse

Vroge geskedenisse

De geskedenisse van Butan begünt al in de steyntyd. Archeologen hebbet warktüge un wåpens evünden dee uut dee tyd stammet. De eyrste skrivtelike brunnen oaver et gebeed stammet uut de 7. eywe. In dee tyd tröäken budistiske meysters et et land in.

Middeleywen

In de 17. eywe wör Butan vereynigd under Ngawang Namgyal, den Shabdrung Rinpoche. Hee stichtede et duale systeem van wearldlik un geystelik bestüür wat töt 1907 stand hölden hevt. In dissen tyd wör et land bekend as Druk Yul ('Land van den Dunderdraken').

Modern tydpark

In 1907 wör de Wangchuck-dynasty estichted under Ugyen Wangchuck, den eyrsten druk gyalpo (drakenköäning). Under syn bewind begünde de modernisering van et land. Butan bleav isoleerd van de butenwearld töt in de jåren '60 van de 20. eywe. Do as den darden köäning, Jigme Dorji Wangchuck, an de macht kwam, begün ne periode van vöärsichtige modernisering.

In 2008 wör Butan ne grundwettelike monarchy under köäning Jigme Khesar Namgyel Wangchuck. Et land hölde syne eyrste demokratiske verkesingen in datselvde jår.

Bestüür un politik

Butan is ne grundwettelike monarchy med nen köäning as ståtshöyvd. Den hüdigen köäning is Jigme Khesar Namgyel Wangchuck, den vyvden drakenköäning. Et parlement besteyt uut twey kamers:

• Den Nationalen Råd (Gyalyong Tshogde)
• De Nationale Vergådering (Gyalyong Tshogdu)

Brutonationaal gelük

Butan is bekend üm syn unike beleid van brutonationaal gelük (BNG). Dit idee wör in 1972 introduceerd döär den veerden köäning Jigme Singye Wangchuck. BNG meat den vöäruutgang van et land neet alleyne in ekonomiske termen, mär ouk in:

• Bewåring van kultuur
• Beskarming van et miliöö
• Good bestüür
• Duursame untwikkeling

Ekonomy

De ekonomy van Butan is eyne van de kleinsten mär snelst groienden van de wearld. De belangrykste sektoren sint:

Waterkracht

Waterkracht is et belangrykste uutvoorprodukt van Butan. Et land verköcht energy an India un hevt et potentiääl üm noch meyr waterkrachtstations to bouwen.

Landbouw

Rund 60% van de warkkrachten warket in de landbouw. De belangrykste gewassen sint:

• Rys
• Mais
• Tarwe
• Bookweite
• Kardemom
• Gember

Turisme

Et land vöört en beleid van "high value, low impact" turisme. Besökers möt den dag en minimum bedrag betalen wår allens by insit(hotel, eaten, gids, vervoor). Dit beleid help de unike kultuur un natuur van et land to beskarmen.

Kultuur

Språke

De officiäle språke is dzongkha, ne tibeto-burmaanske språke. Dårneaven wördt der noch twentig andere språken spröäken. Engelsk is de språke in et underwys.

Gelöyv

Et budisme (vöäral de Drukpa Kagyu-skole van et vajrayana-budisme) is et ståtsgelöyv un spöält bepålt wo as et dagelikse leaven der uutsüt. Rund 75% van de bevolking is budist, de rest is vöärnamelik hindu.

Kleyder

De traditionäle kleader sint verplicht in et oapenböäre leaven:

• Gho - ne kneelange mantel vöär kearls
• Kira - nen enkellangen rok vöär vrouwlüde

Bouwstylen

As y willet bouwen in Butan, müt y u an strakke regels holden. Alle gebouwen müttet in traditionälen styl bouwd worden, med holtsnydwark un traditionäle versyringen. De dzongs (klousterburchten) sint karakteristik vöär et land.

Natuur un leavümgeaving

Butan set de beskarming van natuur vöärup. Meyr as 50% van et land is beskarmd as nationaal park of natuurreservaat. Et land is CO2-negatyv, wat inhöldt dat et meyr CO₂ upneamt as uutstoat.

Planten un deers

Et land kent ne ryke biodiversiteit med:

• 5400 plantensoorten
• 770 vöägelsoorten
• 200 sougdeersoorten

Unike deers sint under andere:

• Den swarten kraanvöägel
• Den sneypanter
• Den bengaalsken tyger
• Den rouden panda

Brunnen

• Phuntsho, Karma (2013). "The History of Bhutan". Random House India.
• Mathou, Thierry (2000). "The Politics of Bhutan: Change in Continuity". Journal of Bhutan Studies.
• Pain, Adam (2004). "State, Economy and Space in Bhutan in the Early Part of the 19th Century". The Geographical Journal.
• Ura, Karma (2005). "The Bhutanese Development Story". Journal of Bhutan Studies.
• Wangchuck, Ashi Dorji Wangmo (2006). "Treasures of the Thunder Dragon: A Portrait of Bhutan". Penguin Books India.