Groessen

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy

Groessen (lymersk: Groesse) is en lymersk dörp in de gemeynde Duven, in de neaderlandske provincy Gelderland. De plaatse telt 1940 inwöäners (1 januåry 2007), dee Groessenåren wördet enöömd. Groessen is en dörp eleagen up nen overwal van den Ryn. Et hevt de struktuur van en lintdörp med karakteristike lintbebowing.

Den boadem in et gebeed rund et dörp besteyt uut good vöchtholdende kalkryke såvel- en kleigrunden. Disse vrüchtbåre stroumrüggrunden bint seyr eskikt vöär de land- en tuunbow. Wy vindet der bedryven med fruittealt, vullegrundsgrööndetealt, glastuunbow, böymkweakeryen. De fruittealers en tuunbowers bint vöäral specialisten of produceren vöär de lokale bevolking.

Döär et dörp löppet de Betuwerute wårteagen fel eprotesteerd weer döär de inwöäners. Sinds 2010 drigt Groessen upny an-etast te wörden, ditmål döär de verlänging van den snelweg A15 van knouppunt Ressen når de A12.

In Groessen steyt de Sint-Andreaskarke, ne katolike karke dee ewyded is an den heiligen Andreas.

Etymology[bewark | bronkode bewarken]

De name Groessen is af-eleided van groeze of groes, dat kwelder of grasland beteykent. Olde skryvwysen vöär de plaatsnåme bint Gruosna, Grosna en Grussen.

Büürtskappen[bewark | bronkode bewarken]

Buten de dörpskern van Groessen ligt nen antal büürtskappen:

Geskydenis[bewark | bronkode bewarken]

By Groessen bint archeologiske vundsten edåne wåruut af-eleided kun wörden dat hyr vanaf ümsgevear 1700 vöär Christus (Late Ysertyd en romeinsken tyd) permanente bewöäning döär landbowers en veyholders was. Et hüdigen dörp is ontståne in den karolingisken tyd.

Et bestån van et dörp Groessen weer vöär et eyrsten enöömd in nen in et latyn up-estelde givtbreev van gråv Rotgarius van 23 määrt 838. De vermelding lüüdt: 'Villa Gruosna in Pagus Leomericke', wat wördt vertaalt as: neadersetting Groessen in de landstreak (gow) Lymers. De oorkunde is up-emåked in Thuvine (Duven) döär Alberik II van Utrecht, dee van 838-845 bisskop van Utrecht was. In de breev skenkt gråv unrörend good an de karke Sint Maarten in Utrecht. De skenking bevat under meyr unrörend good in villa Gruosna wårunder nen kärksken en ne curtis wår nen hear seatelden. Rotgarius untvingen ander unrörend good in rüül en de karke untvingen nen vast inkoamen van den bisskop.

Et kärksken behöyren vanaf 970 to an et Sticht Elten eleagen up den Eltenbarg in Houg-Elten. Et hevt eståne in de ümgeaving van buurdery 'De Weem' an de Weemstråte. De utrechtsken bisskop Andries van Cuyk verhevt in 1183 Groessen töt ne selvstandige parochy. Ümstreaks 1175 wördet de Sint-Andreaskarke ebowd. Et tüfsteynen gedeylte van de karktoren is hyrvan noch oaverebleaven. De karke is in de loup der eywen steads an-epasd en vergrouted.

Der bint starke vermodens dat de tempelyrs en underkoamen of besittingen hebbet ehad. Belangryke anwysingen hyrvöär bint under andere en in nen ambtatlas uut 1735 enöömd, vöär den tyd ungewoan grout perseel van 11 mörgen en 22 roden, med de name 'Der Tempel' en andere naamgeavingen in disse ümgeaving dee verwysen når Palestina, sou as Heilig Land en Hov Emmaus. Ouk drigt ne beskryving van pastoor Jacob Vallick in syn 'Ouwe Kerckenboeck' to an et vermoden. Hyrin beskrivt hee dat tydens de bow van de nye pastory (wedem of weem) restanten van sarkofagen bint an-etröffen, wårin geraamten in harnas ligget med nåst sich en swård. Dårnåst is bekend dat in 1276 den pastoor van Groessen, Steven van den Boetzelaer, 38 stüvers as bydrage an de krüüstochten gevt, wårmed et dörp nen betrekklik grout bedrag bydrigt.

Halverweage den 12. eyw wördt begunnen med dykanleg. In de eywen dårnå sült der vülle dykdöärbraken weasen, in 1799 verdwynt hyrdöär vrywel geheyl Leuven.

Al in 1542 vindt der in Groessen jårliks ne karmisse, karkmisse en jårmarkt plaatse.

In 1567 wördt up et karkhov in Groessen nåst de skole en et skoolmeystershuus nen armenhuus ebowd vöär de huusvästing van dree arme alleynstånde vrouwen. Dit vindt plaatse med de instemminge van de inwöäners van Groessen tydens et pastoraat van pastor Jacob Vallick en de karkmeysters Reinder Noerinck, Roeloff van Heeckeren en Jan Aelst. Van de vrouwen in et armenhuus wördt verwachted dat see vroam leavt en de gemeynskap so vül möägelik deent.

Vanaf 1790 wördt begunnen med de bow van de hüdige pastory. In de loup van de tyd bint der an de pastory vül bowkündige anpassingen an-ebröcht. De pastory steyt nu up de gemeyntelike monumentenlyste. Vanaf 1895 töt 4 oktober 1936 hevt Groessen langs den Rhijnspoorweg en eigen treinstation Halte Groessen. In 1904 wördet uut de arvenisse van vrygeselle landbower Jan Wolters et Sint-Antoniusgesticht ebowd, nen süsterhuus, bewårskole, meiskensskole en nen gesticht vöär olde vrouwen en mannen. Nu is hyr nen garagebedryv in evästigd.

Nå den Eyrsten Wearldoorlog kwammen vül kinderryke gesinnen van Huussen når Groessen, wårdöär et inwoanerantal stark gröit en et dörp nen tuunbowgebeed weer med vül kassen. Disse migraty van gesinnen weer meade möägelik döär den strengen winter van 1928-1929. Hyrdöär was de Nederryn dichtevröyren, wårdöär vül gesinnen uut Huussen te voot en med voortügen de oaversteak kunden maken. Vülle van öär västigen sich med öär bedryv buten de dörpskern med name langs de Lykweg.

Up 1 mei 1924 wördet in Groessen ne nye skole, by de splitsing van de Leuvense- en Achtergaardsestråte, lös edåne. Disse oapenbåre skole wördt up 1 juni 1926 oaveredragen an et karkbestuur, dee öär as jungensskole vordset. Dit gebow is in de loup der tyd ne pår mål verbowd. In 1969 wördt de jungens- en meiskensskole samenevoogd. Vanaf 1976 wördt et pand van de teagenswöärdige Sint-Johannesskole lös edåne. In 1948 wördt de leagere tuunbowskole lös edåne. Et gebow deent nu under andere as dörpshuus.

Den Tweyden Wearldoorlog wördt in et dörp direkt markbår in den nacht van 10 mei 1940, wanneyr groute antallen düütske vleegtügen oavervleget. Nen ünafseenbår leager düütske soldåten trök de grense oaver når Westervoort. Nå et upblåsen van de brügge by Westervoort untsteyt ne file an düütske oorlogsvoortügen töt Emmerik. Up dinsdag 19 september 1944 wördet nen antal amerikaanske vleegtügen boaven de ümgeaving van Groessen an-evallen döär düütske jagers, wårby 5 amerikaanske jagers en 2 düütske wördet neadereskötten. Twey inwöäners van et dörp, de broders Johan en Peter Meuwsen, 17 en 23 jår, dee skoalen vöär et lüchtgevecht under nen düker, neet wyd van nen nearestörted düütsk vleegtüüg, wördet döär düütske SS-soldåten in de uterwaerden efusilleerd. Up såterdag 18 en sundag 19 november 1944 mosden de inwöäners evakueren, vrywel et heylen dörp evakueert når Varsseveld, wårnå up dinsdag 3 april 1945 den vyand up de vlüchte slåt en et gebeed verlåt. By terügkumst treft de inwöäners nen leagerouvd en troustelous dörp an.

In 1959 telleden Groessen ümsgevear 2000 inwöäners, net as et dörp Duven. Duven is in de jåren 70 van de vörige eyw an-eweasen as gröigemeynde. Nå 1986 bint der in Duven nen antal nye wyken ebowd. Groessen hevt nu noch steads ümsgevear 200 inwöäners.

Politik[bewark | bronkode bewarken]

Et dörp had töt 2010 nen eigen politike party sitting in de gemeynteråd van Duven: Lijst Groessen. Disse party was töt 2010 med twey leaden verteagenwöärdigd in de gemeynteråd, dårnå ging et up in Lokaal Alternatief.

Beseenswaerdigheyden[bewark | bronkode bewarken]

In et dörp Groessen bint nen antal beseenswaerdigheyden:

  • Sint-Andreaskarke
  • Sint-Antoniusgesticht
  • De Beerenclaauw
  • Huus Ryswyk
  • Buurdery Klein Ryswyk
  • Den Welvårt
  • De Måldery
  • Dörpspompe
  • Musikkupel
  • Gemål Kandia
  • Den Mammut
  • Heilig Hartbeald

Natuur[bewark | bronkode bewarken]

Et dörp grenst an twey natuurgebeden dee samen deyl uutmaket van den Geldersken Poort. Ten süden et üterwaerdengebeed Rynstrangen med langs de Leuvensedyk de Jesuitenwai en ten südwesten de Loowaerd med an de Loodyk et vöärmåligen natuurswembad 'De Waai'.

Kultuur en sport[bewark | bronkode bewarken]

Vereynigingsleaven[bewark | bronkode bewarken]

Eseen et inwoanerantal hevt et dörp nen grout vereynigingsleaven. Vereynigingen:

  • Jongerensoos 'Rinoceros'
  • Karnavalsvereyniging 'De Deurdreiers'
  • Skouting Groessen
  • Kinderkomitee Groessen

Musikvereynigingen:

  • Showband K.D.O.
  • r.k. Musikvereyniging Sint Andries (harmony)
  • Sküttery EMM Groessen

Sportvereynigingen:

  • Sportklub Groessen
  • Judovereyniging Groessen
  • Skeetvereyniging Irene

Evenementen[bewark | bronkode bewarken]

Karnaval

Tydens karnaval organiseert karnavalsvereyniging De Deurdreiers såterdag, sundag en måndag et karnavalsfeest med up sundag de karnavalsuptocht. In januåry wördet der up twey åvenden nen pronksitting ehölden.

Koningsdag

Jårliks organiseert et kinderkomitee med Koaningsdag nen vrymarkt med verskillende aktiviteiten vöär kinder, wårunder nen uptocht med versyrde fytsen en ballonenwedstryd.

Prosessy

In Groessen wördt yder jår up Trinitatis, de eyrste sundag nå Pinksteren, de sakramentsprossesy ehölden. In Groessen ok wal bekent as de Groessense ümdracht.

Sküttersfeest en karmisse

Elke darde sundag in september wördt et jårliksen sküttersfeest en karmisse evyrd. Up såterdag wördt et sküttersfeest evyrd en sundag, måndag en dinsdag de karmisse. Traditioneel wördt et sküttersfeest vöäraf-egåne döär de sogenaamde 'Sküttersmisse' in de Sint-Andreaskarke.

Feestweake Groessen

Sinds 1993 organiseert showband K.D.O. jårliks in de månd oktober ne feestweake, wårby nen vloienmarkt, maisfeest, garstfeest en kindermiddag vaste underdeylen bint.

Amsterdamsken åvend

Sinds 2001 organiseert karnavalsvereyniging De Deurdreiers jårliks nen amsterdamsken åvend, wårby verskillende landelik en regionaal bekende artisten et leavensleed vertolket.

Intocht van Sinterklås

Yder jår brengt Sinterklås en besöök an et dörp.

Geboren of woanachtig (ewesd)[bewark | bronkode bewarken]

Trivia[bewark | bronkode bewarken]

Dit artikel is eskreaven in et achterhooksk.