Drèentse taolwiezer

Uut Wikipedia, de vrye encyklopedy

Dit is een Drèentse taolwiezer. Dinger die as hierin staot, bint: grammatica, algemiene woorden en zegswiezen.

Zie ok 't artikel aover 't Drèents.


Info veurof[bewark | bronkode bewarken]

't Drèents hef verschillende heufdindielings, en wördt wal eziene as alle dialecten die as ze ien Drenthe praot. De dialecten ien 't noordoosten van de pervincie wördt ok wal as Grunnings eziene, en die van een diel van 't westen as Stellingwarfs.

Ien van de gebruukte iendelings is:


1. 't Noordenvelds (ok Grunnings)
2. 't Veenkoloniaols (ok Grunnings)
3. 't Zuudoost-Drèents (ok Zuudoost-Veen-Drèents)
4. 't Zaand-Drèents (ok Zuudoost-Zaand-Drèents)
5. 't Midden-Drèents
6. 't Zuudwest-Noord-Drèents (ok Stellingwarfs)
7. 't Zuudwest-Zuud-Drèents (ok Zuudwest-Drèents)

Grammatica (Zuudwest-Zuud-Drèents)[bewark | bronkode bewarken]

Persoonlijke veurnaomwoorden (onderwaarp)[bewark | bronkode bewarken]

Ik (ikke veur naodrok), bi'jtieden: mi'j
Ie (ieje veur naodrok)
Hi'j, zi'j, 't
Wi'j
Ie (ieje veur naodrok), ie mit mekare, jullie
Zi'j, zie

Persoonlike veurnaomwoorden (veurwaarp)[bewark | bronkode bewarken]

Mi'j
Oe, joe, je (uutspraok: juh)
Hum, hom, heur
Oes, oens, oons
Oe, joe, je
Heur

Bezittelike veurnaomwoorden[bewark | bronkode bewarken]

Mien
Oen, joen, je (uutspraok: juh)
Zien, heur (soms: zien veur heur)
Oeze, oenze, oonze
Oen, joen, je
Heur

Regelmaotige waarkwoorden[bewark | bronkode bewarken]

Regels veur de teengwoordige tied:

Ik + STAM + e
Ie + STAM + t (STAM + en ien dielen van Drenthe)
Hi'j + STAM mit vake een klinkerveraandering en/of wieziging van de leste medeklinker
Wi'j + STAM + t (STAM + en ien dielen van Drenthe)
Ie + STAM + t (STAM + en ien Zuudwest-Drenthe)
Zi'j + STAM + t (STAM + en ien dielen van Drenthe)

Een koppel vervoegde waarkwoorden[bewark | bronkode bewarken]

Weden (wezen)[bewark | bronkode bewarken]

Teengswoordige tied Vleden tied Voltooide tied
Ik bin(ne) Ik ware Ik heb ewest / ik bin ewest
Ie bint Ie waren Ie hebt ewest, ie bint ewest
Hi'j is Hi'j was Hi'j hef ewest, hi'j is ewest
Wi'j bint Wi'j waren Wi'j hebt ewest, wi'j bint ewest
Ie bint Ie waren Ie hebt ewest, ie bint ewest
Zi'j bint Zi'j waren Zi'j hebt ewest, zi'j bint ewest

Hebben[bewark | bronkode bewarken]

Teengswoordige tied Vleden tied Voltooide tied
Ik heb(be) Ik hadde Ik heb ehad
Ie hebt Ie hadden Ie hebt ehad
Hi'j hef Hi'j had Hi'j hef ehad
Wi'j hebt Wi'j hadden Wi'j hebt ehad
Ie hebt Ie hadden ie hebt ehad
Zi'j hebt Zi'j hadden Zi'j hebt ehad

Kieken[bewark | bronkode bewarken]

Teengswoordige tied Vleden tied Voltooide tied
Ik kieke Ik keke Ik heb ekeken
Ie kiekt Ie keken Ie hebt ekeken
Hi'j kek/kik Hi'j keek Hi'j hef ekeken
Wi'j kiekt Wi'j keken Wi'j hebt ekeken
Ie kiekt Ie keken Ie hebt ekeken
Zi'j kiekt Zi'j keken Zi'j hebt ekeken

Vraogen[bewark | bronkode bewarken]

Teengswoordige tied Vleden tied Voltooide tied
Ik vraoge Ik vreuge Ik heb evraogd
Ie vraogt Ie vreugen Ie hebt evraogd
Hi'j vrag Hi'j vreug Hi'j hef evraogd
Wi'j vraogt Wi'j vreugen Wi'j hebt evraogd
Ie vraogt Ie vreugen Ie hebt evraogd
Zi'j vraogt Zi'j vreugen Zi'j hebt evraogd


Worden[bewark | bronkode bewarken]

Teengswoordige tied Vleden tied Voltooide tied
Ik wor(re) Ik wordde Ik bin eworden
Ie wordt Ie wordden Ie bint eworden
Hi'j wordt Hi'j weur (wordde) Hi'j is eworden
Wi'j wordt Wi'j wordden Wi'j bint eworden
Ie wordt Ie wordden Ie bint eworden
Zi'j wordt Zi'j wordden Zi'j bint eworden

Willen[bewark | bronkode bewarken]

Teengswoordige tied Vleden tied Voltooide tied
Ik wil(le) Ik wolle Ik heb ewild
Ie wilt Ie wolden Ie hebt ewild
Hi'j wil Hi'j wol Hi'j hef ewild
Wi'j wilt Wi'j wolden Wi'j hebt ewild
Ie wilt Ie wolden Ie hebt ewild
Zi'j wilt Zi'j wolden Zi'j hebt ewild

Laoten[bewark | bronkode bewarken]

Teengswoordige tied Vleden tied Voltooide tied
Ik laote Ik leute Ik heb elaoten
Ie laot Ie leuten Ie hebt elaoten
Hi'j lat Hi'j leut Hi'j hef elaoten
Wi'j laot Wi'j leuten Wi'j hebt elaoten
Ie laot Ie leuten Ie hebt elaoten
Zi'j laot Zi'j leuten Zi'j hebt elaoten

Zullen[bewark | bronkode bewarken]

Teengswoordige tied Vleden tied Voltooide tied
Ik zal(le) Ik zul / zol
Ie zult Ie zulden / zol(d)en
Hi'j zal Hi'j zul / zol
Wi'j zult Wi'j zulden / zol(d)en
Ie zult Ie zulden / zol(d)en
Zi'j zult Zi'j zulden / zol(d)en

Muggen[bewark | bronkode bewarken]

Teengswoordige tied Vleden tied Voltooide tied
Ik mag(ge) Ik much Ik heb emucht
Ie mugt (magt) Ie muchen Ie hebt emucht
Hi'j mag Hi'j much Hi'j hef emucht
Wi'j mugt Wi'j muchen Wi'j hebt emucht
Ie mugt (magt) Ie muchen Ie hebt emucht
Zi'j mugt Zi'j muchen Zi'j hebt emucht

Gaon[bewark | bronkode bewarken]

Teengswoordige tied Vleden tied Voltooide tied
Ik gao Ik gunge Ik bin egaone
Ie gaot Ie gungen Ie bint egaone
Hi'j giet Hi'j gunk (gung) Hi'j is egaone
Wi'j gaot Wi'j gungen Wi'j bint egaone
Ie gaot Ie gungen Ie bint egaone
Zi'j gaot Zi'j gungen Zi'j bint egaone

Doen[bewark | bronkode bewarken]

Teengswoordige tied Vleden tied Voltooide tied
Ik doe Ik deu (dee) Ik heb edaone
Ie doet Ie deuden (deden) Ie hebt edaone
Hi'j döt Hi'j deu (dee) Hi'j hef edaone
Wi'j doet Wi'j deuden (deden) Wi'j hebt edaone
Ie doet Ie deuden (deden) Ie hebt edaone
Zi'j doet Zi'j deuden (deden) Zi'j hebt edaone

Algemiene woorden (Zuudwest-Zuud-Drèents)[bewark | bronkode bewarken]

Dagen[bewark | bronkode bewarken]

Maondag, maandag
Dinsdag
Woensdag
Donderdag
Vri'jdag
Zaoterdag
Zundag

Maonden[bewark | bronkode bewarken]

Jannewaori
Feberwaori
Meert
April
Mei(e)
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December

Kleuren[bewark | bronkode bewarken]

Rood
Geel
Blauw
Gruun / greun / greuin / gruin
Oranje
Paors / sang
Raoze
Gries
Broen
Zwart
Wit

Getallen[bewark | bronkode bewarken]

De schwa (stomme e) an 't end van partie telwoorden kump in 't Zuudwest-Zuud-Drèents veur as ze allennig staot of mit naodrok gebruukt wördt. Beveurbield: "Zie hebt drei auto's." "Hoeveule?" "Dreie."

Iene
Tweie/twieje
Dreie
Vere/viere
Vieve
Zesse
Zeuvene (uutspraok: zeume/seume)
Achte
Negene (uutspraok: neenge)
Tiene


Elve
Twaalve/twaalven (uutspraok: twaalm)
Dartiene
Veertiene
Vieftiene
Zestiene
Zeuventiene (uutspraok: zeumtiene/seumtiene)
Achttiene
Negentiene (uutspraok: neengtiene)
Twintig


Dartig
Veertig
Vieftig
Zestig
Zeuventig (uutspraok: zeumtig/seumtig)
Tachtig
Negentig (uutspraok: neengtig)
Honderd


Duzend
Miljoen
Miljard

Geografie[bewark | bronkode bewarken]

Plaotsnamen[bewark | bronkode bewarken]

In dizze lieste staot ok de Oaveriesselse plaatsen waorvan de taal töt 't Zuud-Drèents erekend wördt.[1][2][3]

Bij de plaatsen waorvan det bekend is, vien ie 't veurzetsel dej derbij gebruukt um dernaor te verwiezen: "In Assen stiet 't Drents Museum"; "Het Drentse Boek zat vrogger op Zuudwolde"; "An 't Hoogeveine kwaamp veule volk wonen". As een plaatse 't veurzetsel op krig, is 't ok: ie koomt van (bv. van De Smilde) in plaatse van uut/oet.

Drèents Nederlaands
Aalden Aalden
Aandern Anderen
Aansen Ansen
Alteveer Alteveer
Anlo Anloo
Annen Annen
Aolmeul Oudemolen
Aomen Amen
Assen (in Assen) Assen
Baoling Balinge
Bal Ballo
De Balk (Oaveriessel) Balkbrug
Barger-Compas Bargercompascuum
Barger-Oosterveld Barger-Oosterveld
Barghoezen Berghuizen
Beilen (in Beilen) Beilen
Börger (in Börger) Borger
Börk Westerbork
Bun Bunne
Bunen Buinen
Daolen (in Daolen) Dalen
Daolerpeel Dalerpeel
Darp Darp
Dever (in Dever) Diever
Deverbrogge Dieverbrug
Dooldersum Doldersum
Drogteropslagen Drogteropslagen
Drouwen Drouwen
Dundern Donderen
Dwingel Dwingeloo
Eel Eelde
Eelde-Potterswold Eelde-Paterswolde
Eext (in Eext) Eext
Eexterveen (op Eexterveen) Eexterveen
Ein Een
Eksel Exloo
Elim Elim
Elp Elp
Emmen (in Emmen) Emmen
Erica (op Erica) Erica
Fluitenbarg Fluitenberg
Fokswol Foxwolde
Fört Fort
Gaastern Gasteren
Gasselt Gasselte
Geeiten Gieten
Gies Gees
Giesbrogge Geesbrug
Geeiterveen (op Geeiterveen) Gieterveen
Gouwenbrogge Geeuwenbrog
Grol Grolloo
't Haantie (op 't Haantie) 't Haantje
Haolen Hooghalen en Laaghalen
Haovelte Havelte
Hesselen Oosterhesselen
Hieken Hijken
Hies Hees
Hoes ter Heide Huis ter Heide
Hollaandscheveld Hollandseveld
Holsloot (op Holsloot) Holsloot
Hooghaolen Hooghalen
Ie Yde
Ieghaor Ekehaar
Iekst Eekst
Ies Ees
Karkenveld Kerkenveld
De Kiel (op De Kiel) De Kiel
Klazieneveen Klazienaveen
Klijndiek, ok: De Zietak Klijndijk
Koekange (op Koekange) Koekange
Koevern Coevorden
Koldervene Kolderveen
De Krim (Oaveriessel) De Krim
Langel Langelo
Leggel Leggelo
Lukkenwol Leutingewolde
Loon Loon
Midlaoren Midlaren
Möppelt Meppel
Möppen Meppen
Nei-Amsterdam Nieuw-Amsterdam
Nei-Dörd Nieuw-Dordrecht
Neie Krim Nieuwe Krim
Neieroord Nieuweroord
Neilaande Nieuwland
Nei-Schoonebeke (op Nei-Schoonebeke) Nieuw-Schoonebeek
De Neitap De Nietap
't Nijevene Nijeveen
Ni'jlusen (Oaveriessel) (op Ni'jlusen) Nieuwleusen
Noordscheschut (op Noordscheschut) Noordscheschut
Noord-Slien Noord-Sleen
Nörg (in Nörg) Norg
De Smilde (op De Smilde) Smilde
Olde Smilde Hoogersmilde
't Oogeveine, ok: 't Oveine (op/an 't Oogeveine) Hoogeveen
Oring (in Oring) Odoorn
Örvelt Orvelte
Paais (in Paais) Peize
Peeist Peest
Pes Pesse
Potterwol Paterswolde
Raol (in Raol) Rolde
Roneres Roderesch
Ronerveld Nieuw Roden
Roon Roden
Roevène (Oaveriessel) Rouveen
Rowol Roderwolde
Rune Ruinen
Runerwold, ok: 't Wold (op Runerwold) Ruinerwold
Samber (op Samber) Sandebuur
Scheloo (uutspraoke: Schelóó) (op Scheloo) Schoonloo
Schonbek, ok: Schonebek, Schombek Schoonebeek
Schonnerd Schoonoord
Schunesloot (Oaveriessel) Schuinesloot
Slagharen (Oaveriessel) Slagharen
Slien (in Slien) Sleen, Zuid-Sleen
De Smilde Middensmilde, Hijkersmilde
Stappest (Oaveriessel) Staphorst
Steenwingsmoer Steenwijksmoer
Steinbaargen Steenbergen (in de gemiente Noordenveld)
Stienbargen Steenbergen (in de gemiente De Wolden)
Stoefzaand Stuifzand
Sweel Zweelo
Tiendeveine Tiendeveen
Tynaorl Tynaarlo
Ubbenao (op Ubbenao) Ubbena
Vaalt (in Vaalt) Valthe
Vaaltermond Valthermond
De Vaort (Oaveriessel) Dedemsvaart
Veenhoezen Veenhuizen
Vening Veeningen
Vledder (in Vledder) Vledder
Vreeis (in Vreeis) Vries
't Wapservene Wapserveen
Wachtum Wachtum
Waetern Wateren
Wering Weerdinge
Wesens Westenesch
Weiteveen Weiteveen
Wering (uutspraoke: Wèring) Weerdinge
Wespert Westdorp
Wessenes (uutspraoke: Wessenés) Westenesch
Westervèle (in Westervèle) Westervelde
De Wiek De Wijk
Wiester (in Wiester) Wijster
Win Winde
Wisp Wezup
Witteveen Witteveen
Zuudlaoren Zuidlaren
Zuudvèle (op Zuudvèle) Zuidvelde
Zuudwolde (op Zuudwolde) Zuidwolde
Zwartemeer Zwartemeer
Zweel Zweeloo

Zegswiezen (Zuudwest-Zuud-Drèents)[bewark | bronkode bewarken]

Zegswieze Uutleg
Iene de baord ofdoen
(Zie hef hum de baord ofedaone)
Iene is goed de waorheid zeggen
't Kan mi'j begroten
('t Kan mi'j zo begroten zoas 't mit hum egaon is)
Het spiet mien / Ik hebbe te doen mit...
In de biester weden
(Ik binne hielemaole ien de biester)
In de war / in verlegenheid weden
Die zien gepraot en vief cent, dan he'j net een stuver
Zien praoties bint niks weerd
Der nie achter dale komen
Kieken de'j nie achter 't net vist
Aarngs drok op weden
(Otien is drok op heur kleinzeune)
Aarngs mit verguld weden, iets geern doen
Aarngs fedusie in hebben
(Heb d'r mar fedusie in...)
Aarngs vertrouwen in hebben
"Ik gao mar es even een endtien lopen."
"Ie kunt ok nie altied geld tellen."
Hè jong / Heerink mien tied / Heerinkies mien Freerikies (Tussenwerpsels)
't Heui op en de koe dood
Det kump goed uut
De kuierlatten nemen
D'r vandeur gaon
Iets / Iene maggen lieden
(Ik magge die kerel wel lieden)
Iets / iene goedkeuren / prettig vienden
De klokke liek hebben staon
't Mit mekaar iens weden
Die is hen lillijkers vangen
Die is vört
(Ezegd a'j vraogt waor as iene is)
't Mag wel zo 't Giet wal aordig / 't Holdt nie aover
Wi'j hebt gelieke Ni'jjaor Dut mar röstig an
Goed te passe weden
Ien een goeie buie weden
(Ok as algemiene groet: "Goed te passe?" "Jowal.")
Wat onder de pette hebben
(Ie hebt hiel wat onder de pette)
Niet euliedom weden
Aarngs schik an hebben
(De olders hebt zo'n schik an heur jonge poppien)
Aarngs plezier in hebben
Doen asof ie schöpper en schriever bint
(De knecht deu asof hi'j schöpper en schriever was)
Hiel wat van oezölf denken
Verkeerd weden; de kop verkeerd hebben
Kwaod weden
"Goeiemörgen, bi-j ok al wakker?"
"Jao, al veurde'k opstunne."

Verwiezings[bewark | bronkode bewarken]